در جوانی، عواطف و احساسات نیز همگی جوان و پویا و در کارند، پس بنابراین حتما لازم است که در جریان صالحین، همواره تلاش شود تا عواطف پر شور جوان و نوجوان؛ توسط مربی و سرگروه، با برنامه ریزی صحیح و مناسب کم کم به حد اعتدال برسد و بتوانیم در پایان این مرحله، عواطف شخصی و خصوصی جوان را از مرحله‌ی «پست شدن» و «ادنی ماندن» به مرتبه «عالی شدن» و «متعالی بودن» سوق دهیم و تلاش کنیم که مبادا لذت‌ها و سودهای کم قیمت زندگی جوان و نوجوان، خدای ناکرده متوقفش کند و راه تحول و تعالی را به رویش ببندد. جوان قدرت عمل دارد تا با عمل خویش برای خود صفت و خوی بسازد و بنیان اعتقادی و شخصیت فکری خود را پایه ریزی کند. پس حال از آنجا که دینداری و رشد عواطف انسانی در جوان و نوجوان، همیشه مرهون اصل «سعی و جهاد» است.

بر‌ای اساس، مربی صالحین باید برای رساندن اعضای گروه به رشد عاطفی مطلوب، همواره هدایت و رهبری جوانان و نوجوانان را در مسیر «سعی و جهاد» بر عهده بگیرد، جهادی که در راه مبارزه با «نفی‌ها و نقص‌ها» طرح ریزی و پایه ریزی شود و سعی‌ای که در راه «رشد و تحول و تعالی» انسان است.

جوانان بیشترین گروندگان به راه حق

بهر حال، یادمان باشد که در تاریخ ادیان آسمانی و انبیای الهی، همواره می‌شود که جوانان و نوجوانان، اولین و بیشترین گروندگان به راه حق و حقیقت بوده‌اند.

چنانچه در ایران اسلامی نیز جوانان مومن و انقلابی، که عواطف انسانی ارزشمند و والایی دارند در تمامی عرصه‌ها، گره گشای مشکلات بوده‌اند و مثل دوران دفاع مقدس که سراسر جبهه‌های حق علیه باطل، مملو از جوانان و نوجوانان پر شور و انقلابی بود، اکنون نیز در جبهه جهاد فرهنگی و مقابله با جنگ نرم دشمنان این مرز و بوم، اکثر مخاطبان حلقه‌های تربیتی و دلسوزان جریان صالحین در کشور جوانان و نوجوانان می‌باشند.

لزوم طراحی فرایند تربیتی خاص برای حلقه صالحین

در هر صورت، برای رساندن جوانان و نوجوانان به مرحله بلوغ عاطفی و رشد احساسی در حلقه‌های تربیتی صالحین، حتما لازم است که از همان ابتدا، بسته‌های تربیتی مشخصی تدوین گردد و مربی تلاش کند تا برای رساندن اعضای گروه به مرحله نهایی رشد عاطفی، فرایند تربیتی خاصی را طراحی، تدوین و دنبال نماید.

پرورش حس نوع دوستی در حلقه‌ی صالحین

به عنوان مثال، مربی می‌تواند برای پرورش حس نوع دوستی در اعضای گروه، موضوع بحث در یک جلسه حلقه تربیتی را این شعر سعدی قرار دهد که می‌گوید:

بنی آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی بدرد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار

سپس از متربیان بخواهد مظاهر نوع دوستی را در زندگی خود در چند پاراگراف نوشته و در جلسه بعد ارایه نمایند.

همچنین درآخرین مرحله اجرای این فرایند تربیتی می‌توان کمک‌های غیر نقدی اهالی محل به مستمندان را، توسط اعضای حلقه صالحین؛ در مناطق محروم شهر توزیع کرد و یا با اعضای گروه به بازدید و سرکشی از محل نگهداری کودکان بی‌سرپرست، ایتام و یا معلولان رفت.

دوستی می‌گفت: مربی یکی از مساجد موفق صالحین، با هدف رشد عاطفی اعضای گروه و ترغیب آنان به صلح و دوستی و برادری و اخوت، دست به ابتکار عملی جالبی زده بود که می‌تواند الگوی مناسبی برای دیگران نیز قرار گیرد و آن ابتکار جالب این است که سه نفر از اعضای حلقه صالحین، بصورت داوطلبانه و خود جوش، تیم «اصلاح ذات البین» پایگاه را تشکیل داده‌اند که کارشان تلاش برای رفع کدورت‌های احتمالی بین اعضا و آشتی دادن افرادی است که احیانا با یکدیگر قهر کرده‌اند. این افراد همچنین با فضاسازی تبلیغاتی، انتشار بروشور و جزوه و سایر نشریات آموزشی از این قبیل، تلاش می‌کنند که فضای اخوت و برادری و دوستی، همواره در گروه پایدار بماند. بعنوان مثال بر روی یک مقوای بزرگ؛ جملات ذیل را، به عنوان شعار هفته، می‌نویسند و در معرض دید اعضای حلقه قرار می‌دهند:

«انّما المومنون اخوه» 
«همانا مومنان با یکدیگر برادرند.»

بقول شاعر:

متحد جان‌های شیران خداست / جان گرگان و سگان از هم جداست

بهر حال در خاتمه این بحث، علاوه بر این می‌توان از سایر مولفه‌های دیگر اثر گذار در زمینه رشد عاطفی، همچون تقویت روحیه فتوت و جوانمردی، زنده کردن حس حقیقت طلبی و حق جویی، ایثار و گذشت، ملاطفت و نرمی نیز برای رساندن اعضای حلقه‌های تربیتی صالحین به مرحله نهایی رشد عاطفی یاری گرفت.

رشد اجتماعی، محور سوم رشد در طرح صالحین

مشهورترین نظریه اندیشمندان علوم اجتماعی در این خصوص آن است که انسان موجودی مدنی بالطبع است و به طور فطری و ذاتی خواهان حیات اجتماعی است. انسان در اجتماع زاده می‌شود، در اجتماع رشد می‌کند و به تعالی می‌رسد، در اجتماع ادامه حیات می‌دهد، باقی می‌ماند و سرانجام در اجتماع از دنیا رخت بر می‌بندد. انسان؛ در خلال زندگی اجتماعی توانمندی‌ها و استعدادهای ویژه خود را کشف می‌کند و به ظهور می‌رساند و اصولا بسیاری از توانایی‌های انسان در جمع هویدا می‌شود و قابلیت شکوفایی در انزوا را ندارد. استعداد و توانایی‌ای همچون رهبری و اداره گروه، مدیریت کارگروهی، تعاون و همیاری و سایر صفات و ویژگی‌های اجتماعی دیگر از این قبیل.

در مباحث گذشته، مربوط به رشد عاطفی گفتیم که رساندن متربی به تعادل عاطفی و احساسی، همواره از اصلی‌ترین اهداف سیر تربیتی صالحین در مرحله رشد است. در این بخش هم به دلیل اهمیت موضوع، این نکته را یادآور می‌شویم که رسیدن به مرحله تعالی انسانی در طول حیات همیشه نیازمند وجود عنصر تعادل و تعامل در کنار هم و به یک‌اندازه در زندگی تک تک افراد است و درست بر همین اساس است که گفته می‌شود:

«از تعامل با تعادل به تعالی می‌رسیم»

البته در این میان، پر واضح است که عنصر تعادل؛ مربوط به زندگی فردی افراد و رشد عاطفی آن‌هاست و عنصر تعامل نیز مربوط به زندگی اجتماعی ایشان و حضور آنان در جمع است.

بر این اساس، برای رساندن متربیان به بلوغ و رشد اجتماعی در سیر تربیتی صالحین، لازم است ابتدا، چهار اصل اساسی زندگی اجتماعی از منظر اسلام را در این مجال با یکدیگر مرور کنیم و پس از آن به بیان اهداف و راهکارهای اساسی رشد اجتماعی، مختص اعضای حلقه‌های تربیتی صالحین بپردازیم.

اصول زندگی اجتماعی در اسلام

۱- احترام به انسان‌ها بر اساس فضایل اخلاقی و تقوای الهی

قرآن کریم، ملاک برتری انسان‌ها را تقوی و آراستگی به فضایل اخلاقی دانسته و می‌فرماید:

«یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا اکرمکم عندالله اتقیکم»
«‌ای مردم ما همه شما را از مرد و زن آفریدیم و شما را بصورت اقوام و قبایل در آوردیم تا یکدیگر را بشناسید. براستی که گرامی‌ترین افراد نزد خدا با تقواترین افراد است و خدا دانا و آگاه می‌باشد.»

بر این اساس، فرد در جریان صالحین حتما باید به مرحله‌ای از رشد اجتماعی برسد که هرگز ملاک برتری افراد را در گروه، موقعیت اجتماعی، وضع طبقاتی، نژاد، ملیت، جنس، مقام و ثروت آنان ندانسته و توجهش را تنها به انسانیت و تقوی و رعایت اصول اخلاقی و ایمانی معطوف بدارد.

۲- رعایت عدالت در مناسبات اجتماعی

قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:

«یا ایها الذین امنوا کونوا قوامین لله شهدا بینکم بالقسط و لا یجرمنکم شنئان قوم علی ان لا تعدلوا، اعدلوا هو اقرب للتقوی و اتقوالله ان الله خبیر بما تعملون»
«‌ای کسانیکه ایمان آورده‌اید در راه خدا پایدار باشید و گواه عدالت باشید. نباید دشمنی با گروهی شما را از عدالت باز بدارد، عدل را رعایت کنید زیرا عدالت بر تقوا نزدیکتر است، در برابر خدا تقوا را مراعات کنید زیرا خداوند از آنچه شما انجام می‌دهید آگاه است.»

در این آیه شریفه، دو ملاک مهم و اساسی برای رسیدن به رشد اجتماعی یادآور شده است:

اول آنکه رعایت عدالت به تقوا نزدیکتر است

و دوم آنکه نباید دشمنی با گروهی شما را از عدالت باز دارد

۳- مسئول بودن در قبال مشکلات مسلمین

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرمایند:

«من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم»
«کسی که روزش را آغاز کند و در حل مشکلات مسلمانان اقدام ننماید مسلمان نیست.»

۴- اصل تعاون و همکاری و اصل مشاوره در حل و فصل امور

قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:

«تعاونوا علی البر و التقوی»
«در امر نیک و تقوی با یکدیگر همکاری نمایید.»

چنانچه در آیات مربوط به مشورت می‌خوانیم:

«و شاورهم فی الامر»
«در امور با مردم مشورت کن»

و نیز آمده است:

«و امرهم شوری بینهم»
«حل و فصل امور از طریق شورای میان آن‌ها صورت می‌پذیرد.»

اکنون و با استناد به چهار اصل اساسی زندگی اجتماعی در اسلام، به دلیل ضرورت تحقق رشد اعضای گروه در زمینه‌های اجتماعی، به بیان پنج هدف عمده رشد اجتماعی اعضای حلقه‌های تربیتی صالحین می‌پردازیم:

هدف اول: پرورش روحیه دفاع از قسط و عدالت در جامعه و پاسداری از ارزش‌ها و آرمان ها

هدف دوم: پرورش روحیه التزام عملی به قانون و رعایت حقوق دیگران

هدف سوم: پرورش روحیه‌ی مسئولیت پذیری، اهتمام به امور اجتماعی و مشارکت در فعالیت‌های دینی و اجتماعی

هدف چهارم: تقویت روحیه گذشت، فداکاری و ایثار در روابط جمعی و مقدم شمردن مصالح جمعی در جامعه بر منافع فردی

هدف پنجم: ایجاد روحیه محبت و دوستی و کمک به حق طلبان، عدالت خواهان، مظلومان و مستضعفان عالم و نیز انزجار و نفرت از مستکبران و ستمکاران و استثمار گران عالم مطابق با ارزش‌های اسلامی

برخی راهکارهای رشد

برای ترغیب اعضای حلقه‌های تربیتی صالحین به تعاون و همکاری و دگریاری انسانها، می‌توان هر از گاهی مشارکت آنان را در امور خیریه و عام المنفعه شهر و دیارشان فراهم آورد و ایشان را بعنوان مثال در گروه‌های «تعاون و همیاری» ، و یا «یاری رسانی به نیازمندان» و نیز «کمک به آسیب دیدگان» و «جشن نیکوکاری» و امثال آن، سازماندهی کرده و در مواقع لازم و ضروری بصورت نمادین، در برنامه‌های مرتبط با این موضوع شرکت داد.

علاوه بر این مربی صالحین می‌تواند به منظور ارتقاء سطح تعالیم مثبت افراد با گروه و نیز توانمندسازی آنان در انجام فعالیت‌های جمعی، اجرای برخی برنامه‌های مذهبی و انقلابی اثرگذار همچون اعیاد و وفیات، راه پیمایی روز قدس، مراسم بزرگداشت رحلت امام راحل (ره) و از این قبیل را، به اعضای حلقه‌های تربیتی صالحین بسپارد.

البته برای افزایش روحیه مشارکت جمعی و انجام کار گروهی می‌توان اجرای برنامه‌هایی از قبیل؛ اردوهای تفریحی فرهنگی، برگزاری مسابقات ورزشی، جُنگ شادی، نماز جماعت، دعا و اجرای سایر برنامه‌هایی از این دست را به اعضای حلقه‌های تربیتی صالحین و شرکت کنندگان در اردو محول کرد.

چنانچه در این باره، یکی از مربیان حلقه‌های تربیتی صالحین می‌گفت: با اعضای گروه قرار گذاشته است که همه آن‌ها پنج شنبه آخر هر ماه را روزه بگیرند و هزینه ناهار و تغذیه طول روزشان را به مستمندان کمک کنند

رشد اخلاقی، محور چهارم رشد در طرح صالحین