شجره طیبه و شجره خبیثه در اینجا صحنه دیگرى از تجسم حق و باطل ، کفر و ایمان ، طیب و خبیث را ضمن یک مثال جالب و بسیار عمیق و پرمعنى بیان کرده ، و بحثهاى آیات گذشته را که در این زمینه بود تکمیل مى کند. نخست مى فرماید: ((آیا ندیدى چگونه خدا مثالى براى کلام پاکیزه زده ، و آن را به شجره طیبه و پاکى تشبیه کرده است ))؟ (الم تر کیف ضرب الله مثلا کلمه طیبه کشجره طیبه ). سپس به ویژگیهاى این شجره طیبه (درخت پاکیزه و پر برکت ) میپردازد و به تمام ابعاد آن ضمن عبارات کوتاهى اشاره مى کند. اما پیش از آنکه ویژگیهاى این شجره طیبه را همراه قرآن بررسى کنیم باید ببینیم منظور از ((کلمه طیبه )) چیست ؟

بعضى از مفسران آن را به کلمه توحید و جمله لا اله الا الله تفسیر کرده اند. در حالى که بعضى دیگر آن را اشاره به اوامر و فرمانهاى الهى میدانند. و بعضى دیگر آن را ایمان مى دادند که محتوا و مفهوم لا اله الا الله است . و بعضى دیگر آن را به شخص ((مؤ من )) تفسیر کرده اند. و بعضى روش و برنامه هاى سازنده را در تفسیر آن آورده اند. ولى با توجه به وسعت مفهوم و محتواى کلمه طیبه مى توان گفت همه اینها را شامل مى شود، زیرا ((کلمه )) به معنى وسیع همه موجودات را در بر مى گیرد، و به همین دلیل بر مخلوقات ((کلمه الله )) گفته مى شود. و ((طیب )) هر گونه پاک و پاکیزه است ، نتیجه اینکه این مثال هر سنت و دستور و برنامه و روش و هر عمل و هر انسان و خلاصه هر موجود پاک و پر برکتى را شامل مى شود، و همه اینها همانند یک درخت پاکیزه است با ویژگیهاى زیر: ۱ – موجودى است داراى رشد و نمو، نه بیروح ، و نه جامد و بیحرکت ، بلکه پویا و رویا و سازنده دیگران و خویشتن (تعبیر به شجره بیانگر این حقیقت است ). ۲ – این درخت پاک است و طیب اما از چه نظر؟ چون انگشت روى هیچ قسمتى گذارده نشده مفهومش این است از هر نظر منظره اش پاکیزه ، میوه اش پاکیزه ، شکوفه و گلش پاکیزه ، سایه اش پاکیزه ، و نسیمى که از آن برمیخیزد نیز پاکیزه است . ۳ – این شجره داراى نظام حساب شده اى است ریشه اى دارد و شاخه ها و هر کدام ماموریت و وظیفه اى دارند، اصولا وجود اصل و فرع در آن ، دلیل بر حاکمیت نظام حساب شده اى بر آن است . ۴ – اصل و ریشه آن ثابت و مستحکم است به طورى که طوفانها و تند بادها نمیتواند آن را از جا برکند و توانائى آن را دارد که شاخه هاى سر به آسمان کشیده اش را در فضا در زیر نور آفتاب و در برابر هواى آزاد معلق نگاه دارد و حفظ کند، چرا که شاخه هر چه سرکشیده تر باشد باید متکى به ریشه قویترى باشد (اصلها ثابت ). ۵ – شاخه هاى این شجره طیبه در یک محیط پست و محدود نیست بلکه بلند آسمان جایگاه او است ، این شاخه ها سینه هوا را شکافته و در آن فرو رفته ، آرى ((شاخه هایش در آسمان است )) (و فرعها فى السماء). روشن است هر قدر شاخه ها برافراشته تر باشند از آلودگى گرد و غبار زمین دورترند و میوه هاى پاکترى خواهند داشت ، و از نور آفتاب و هواى سالم بیشتر بهره مى گیرند، و آن را به میوه هاى طیب خود بهتر منتقل مى کنند. ۶ – این شجره طیبه شجره پربار است نه همچون درختانى که میوه و ثمرى ندارند بنابراین مولد هستند و میوه خود را مى دهد (توتى اکلها). ۷ – اما نه در یک فصل یا دو فصل ، بلکه در هر فصل ، یعنى هر زمان که دست به سوى شاخه هایش دراز کنى محروم بر نمیگردى (کل حین ). ۸ – میوه دادن او نیز بیحساب نیست بلکه مشمول قوانین آفرینش است و طبق یک سنت الهى و به اذن پروردگارش این میوه را به همگان ارزانى میدارد (باذن ربها). اکنون درست بیندیشیم و ببینیم این ویژگیها و برکات را در کجا پیدا مى کنیم ؟ مسلما در کلمه توحید و محتواى آن ، و در یک انسان موحد و با معرفت ، و در یک برنامه سازنده و پاک ، اینها همه روینده هستند، و پوینده هستند، و متحرک ، همه داراى ریشه هاى محکم و ثابتند همه داراى شاخه هاى فراوان و سر به آسمان کشیده و دور از آلودگیها و کثافات جسمانى ، همگى پرثمرند و نورپاش و فیض بخش . هر کس به کنار آنها بیاید و دست به شاخسار وجودشان دراز کند در هر زمان که باشد از میوه هاى لذیذ و معطر و نیروبخششان بهره مى گیرد. تند باد حوادث و طوفانهاى سخت و مشکلات آنها را از جا حرکت نمیدهد، و افق فکر آنها محدود به دنیاى کوچک نیست ، حجابهاى زمان و مکان را میدرند، و به سوى ابدیت و بى نهایت پیش مى روند. برنامه هاى آنها از سر هوى و هوس نیست بلکه همگى به اذن پروردگار و طبق فرمان او است ، و این حرکت و پویائى و ثمر بخش بودن نیز از همینجا سرچشمه مى گیرد. مردان بزرگ و با ایمان این کلمات طیبه پروردگار، حیاتشان مایه برکت است ، مرگشان موجب حرکت ، آثار آنها و کلمات و سخنانشان و شاگردان و کتابهایشان و تاریخ پرافتخارشان ، و حتى قبرهاى خاموششان همگى الهام بخش است و سازنده و تربیت کننده . آرى ((خداوند این چنین براى مردم مثل میزند شاید متذکر شوند)) (و یضرب الله الامثال للناس لعلهم یتذکرون ). در اینجا میان مفسران سؤ الى مطرح شده ، و آن اینکه آیا درختى با صفات فوق وجود خارجى دارد که ((کلمه طیبه )) به آن تشبیه شده است (درختى که در تمام فصول سال سرسبز و پر میوه باشد). بعضى معتقدند که وجود دارد و آن درخت نخل است ، و به همین جهت مجبور شده اند که ((کل حین )) را تفسیر به ((شش ماه )) کنند. ولى به هیچ وجه لزومى ندارد که اصرار به وجود چنین درختى داشته باشیم بلکه تشبیهات زیادى در زبانهاى مختلف داریم که اصلا وجود خارجى ندارد، مثلا میگوئیم قرآن همچون آفتابى است که غروب ندارد (در حالى که مى دانیم آفتاب همیشه غروب دارد) و یا اینکه هجران من همچون شبى است که پایان ندارد (در حالى که مى دانیم هر شبى پایان دارد). و به هر حال از آنجا که هدف از تشبیه مجسم ساختن حقایق و قرار دادن مسائل عقلى در قالب محسوس ‍ است ، اینگونه تشبیهات هیچگونه مانعى ندارد بلکه کاملا دلنشین و مؤ ثر و جذاب است . در عین حال درختانى در همین جهان وجود دارند که در تمام مدت سال میوه از شاخه هاى آنها قطع نمى شود، حتى خود ما بعضى از درختان را در مناطق گرمسیر دیدیم که هم میوه داشت و هم مجددا گل کرده بود و مقدمات میوه جدید در آن فراهم مى شد در حالى که فصل زمستان بود! و از آنجا که یکى از بهترین طریق براى تفهیم مسائل استفاده از روش مقابله و مقایسه است بلافاصله نقطه مقابل شجره طیبه را در آیه بعد چنین بیان مى کند: اما ((مثل کلمه خبیثه و ناپاک همانند درخت خبیث و ناپاک و بیریشه است که از روى زمین کنده شده و در برابر طوفانها هر روز به گوشهاى پرتاب مى شود و قرار و ثباتى براى آن نیست )) (و مثل کلمه خبیثه کشجره خبیثه اجتثت من فوق الارض ما لها من قرار). کلمه ((خبیثه )) همان کلمه کفر و شرک ، همان گفتار زشت و شوم ، همان برنامه هاى گمراه کننده و غلط، همان انسانهاى ناپاک و آلوده ، و خلاصه هر چیز خبیث و ناپاک است . بدیهى است درخت زشت و شومى که ریشه آن کنده شده ، نه نمو و رشد دارد نه ترقى و تکامل ، نه گل و میوه ، و نه سایه و منظره ، و نه ثبات و استقرار، قطعه چوبى است که جز بدرد سوزاندن و آتش زدن نمى خورد، بلکه مانع راه است و مزاحم رهروان ، و گاه گزنده است مجروح کننده و مردم آزار!. جالب اینکه در وصف شجره طیبه قرآن با تفصیل سخن مى گوید و اما به هنگام شرح شجره خبیثه با یک جمله کوتاه از آن میگذرد تنها مى گوید ((اجتثت من فوق الارض ما لها من قرار)) از زمین کنده شده و قرارى ندارد زیرا هنگامى که ثابت شد این درخت بى ریشه است دیگر شاخ و برگ و گل و میوه تکلیفش روشن است . به علاوه این یک نوع لطافت بیان است که انسان در مورد ذکر محبوب به همه خصوصیات به پردازد اما هنگامى که به ذکر مبغوض مى رسد با یک جمله کوبنده از آن بگذرد! باز در اینجا میبینیم مفسران در باره اینکه این درخت که ((مشبه به )) واقع شده است کدام درخت است به بحث پرداخته اند، بعضى آنرا درخت ((حنظل )) که میوه بسیار تلخ و بدى دارد دانسته اند، و بعضى آنرا ((کشوت )) (بر وزن سقوط) که نوعى گیاه پیچیده است که در بیابانها به بوته هاى خار میپیچد و از آن بالا میرود نه ریشه دارد و نه برگ (توجه داشته باشید که شجر در لغت عرب هم به درخت گفته مى شود و هم به گیاه ). ولى همان گونه که در تفسیر ((شجره طیبه )) بیان کردیم هیچ لزومى ندارد که در هر تشبیه ((مشبه به )) با تمام آن صفات وجود خارجى داشته باشد بلکه هدف مجسم ساختن چهره واقعى کلمه شرک و برنامه هاى انحرافى و مردم خبیث است که آنها همانند درختانى هستند که همه چیزشان خبیث و ناپاک و هیچگونه میوه و ثمره و فایده اى جز مزاحمت و تولید درد سر ندارد. به علاوه وجود درخت ناپاکى که آنرا از ریشه کنده باشند و در بیابان بر سینه طوفان و تند باد قرار گرفته باشد کم نیست . از آنجا که در آیات گذشته در دو مثال گویا، حال ((ایمان )) و ((کفر)) و ((مؤ من )) و ((کافر)) و به طور کلى ((هر پاک )) و ((ناپاک )) تجسم یافت ، در آخرین آیه مورد بحث به نتیجه کار و سرنوشت نهائى آنها میپردازد. نخست مى گوید: خداوند کسانى را که ایمان آورده اند به خاطر گفتار و اعتقاد ثابت و پایدارشان ثابت قدم میدارد، هم در این جهان و هم در جهان دیگر (یثبت الله الذین آمنوا بالقول الثابت فى الحیاه الدنیا و فى الاخره ). چرا که ایمان آنها یک ایمان سطحى و متزلزل و شخصیت آنها یک شخصیت کاذب و متلون نبوده است ، بلکه شجره طیبه اى بوده که ریشه اش ثابت و شاخه هایش در آسمان قرار داشته است ، و از آنجا که هیچکس بى نیاز از لطف خدا نیست و به تعبیر دیگر هر موهبتى سرانجام بذات پاک او بر مى گردد این مؤ منان راستین ثابت قدم با تکیه بر لطف خداوند در برابر هر گونه حادثه اى چون کوه استقامت مى کنند. لغزشگاهى که در زندگى اجتناب ناپذیر است بر سر راه آنها نمایان مى شود اما خداوند آنها را حفظ مى کند. ((شیاطین )) از هر سو به وسوسه آنها میپردازند و با استفاده از زرق و برقهاى مختلف این جهان تلاش در لغزش آنها دارند اما خدایشان نگه میدارد. قدرتهاى جهنمى و ظالمان سنگدل با انواع تهدیدها براى تسلیم کردن آنها تلاش مى کنند، اما خدا آنها را ثابت میدارد چرا که آنها ریشه ثابت و محکمى براى خود انتخاب کرده اند. و جالب اینکه این حفظ و ثبات الهى سراسر زندگى آنها را در بر مى گیرد هم زندگى این جهان و هم زندگى آن جهان ، در اینجا در ایمان و پاکى ثابت میمانند و دامانشان از ننگ آلودگیها مبرا خواهد بود، و در آنجا در نعمتهاى بیپایان خدا جاودان خواهند ماند. سپس به نقطه مقابل آنها پرداخته مى گوید: ((و خداوند ظالمان را گمراه مى سازد و خدا هر چه بخواهد انجام مى دهد)) (و یضل الله الظالمین و یفعل الله ما یشاء). بارها گفته ایم هر جا سخنى از هدایت و ضلالت است و به خدا نسبت داده مى شود، گامهاى نخستین آن از ناحیه خود انسان برداشته شده است ، کار خدا همان تاثیرى است که در هر عمل آفریده ، و نیز کار خدا مواهب و نعمتها یا سلب نعمتها است که به مقتضاى شایستگى و عدم شایستگى افراد مقرر میدارد (دقت کنید). تعبیر به ((ظالمین )) بعد از جمله ((یضل الله )) بهترین قرینه براى این موضوع است ، یعنى تا کسى به ظلم و ستم آلوده نشود نعمت هدایت از او سلب نخواهد شد، اما پس از آلودگى به ظلم و بیدادگرى ظلمت گناه وجود او را فرا مى گیرد و نور هدایت الهى از قلب او بیرون میرود، و این عین اختیار و آزادى اراده است ، البته اگر به زودى مسیر خود را تغییر دهد راه نجات باز است ، ولى پس از استحکام گناه ، بازگشت بسیار مشکل خواهد بود. ۱ – آیا منظور از آخرت در آیه اخیر قبر است ؟ در روایات متعددى مى خوانیم که خداوند انسان را به هنگام ورود در قبرش در برابر سؤ الاتى که فرشتگان از هویت او مى کنند، بر خط ایمان ثابت نگاه میدارد و این است معنى ((یثبت الله الذین آمنوا بالقول الثابت فى الحیاه الدنیا و فى الاخره )). در بعضى از این روایات صریحا کلمه قبر آمده است در حالى که در بعضى دیگر از روایات چنین مى خوانیم که شیطان به هنگام مرگ به سراغ افراد با ایمان مى آید و از چپ و راست براى گمراهى او، به وسوسه میپردازد اما خداوند اجازه به او نمیدهد که مؤ من را گمراه کند و این است معنى یثبت الله الذین آمنوا… ((قال الصادق علیه السلام ان الشیطان لیاتى الرجل من اولیائنا عند موته عن یمینه و عن شماله لیضله عما هو علیه ، فیابى الله عز و جل له ذلک قول الله عز و جل یثبت الله الذین آمنوا بالقول الثابت فى الحیاه الدنیا و فى الاخره )). و اکثر مفسران – طبق نقل مفسر بزرگ طبرسى در مجمع البیان – همین تفسیر را پذیرفته اند. شاید به این علت که سراى آخرت نه جاى لغزش است ، و نه جاى عمل ، بلکه تنها محل برخورد با نتیجه ها است ، ولى در لحظه فرا رسیدن موت و حتى در عالم برزخ (جهانى که میان این عالم و عالم آخرت قرار دارد) امکان لغزش کم و بیش وجود دارد و در همین جا است که لطف خداوند بیارى انسان میشتابد و او را حفظ کرده و ثابت قدم میدارد. ۲ – نقش ثبات و استقامت در میان تمام صفاتى که در آیات فوق براى شجره طیبه و شجره خبیثه ذکر شده بیش از همه مساله ثبات و عدم ثبات به چشم میخورد، و حتى در بیان ثمره این شجره در آخرین آیه مورد بحث خواندیم : خداوند افراد با ایمان را به خاطر عقیده ثابتشان در دنیا و آخرت ثابت قدم میدارد و به این ترتیب اهمیت فوق العاده مساله ثبات و نقش آن مشخص مى شود. در بیان عوامل پیروزى مردان بزرگ سخن بسیار گفته اند ولى از میان همه آنها در ردیف اول مساله استقامت و پایمردى را باید نام برد. بسیارند کسانى که از هوش و استعداد متوسطى برخوردارند و یا ابتکار عمل آنها کاملا متوسط است ، ولى به پیروزیهاى بزرگى در زندگى نائل شده اند که پس از تحقیق و بررسى میبینیم دلیلى جز ثبات و استقامت ندارد! از نظر اجتماعى پیشرفت هر برنامه مؤ ثرى تنها در سایه ثبات امکان پذیر است ، و به همین دلیل تمام کوشش ‍ تخریب کنندگان براى از میان بردن ثبات به کار میرود. و اصولا مؤ منان راستین را باید از ثبات و استقامتشان در برابر حوادث سخت و طوفانهاى زندگى شناخت . ۳ – شجره طیبه و خبیثه در روایات اسلامى همانگونه که در بالا گفتیم کلمه ((طیبه )) و ((خبیثه )) که به این دو شجره تشبیه شده مفهوم وسیعى دارند که هر گونه شخص و برنامه و مکتب و فکر و اندیشه و گفتار و عمل را شامل مى شوند، ولى در بعضى از روایات اسلامى به مورد خاصى تفسیر شده که پیدا است در صدد انحصار نیست . از جمله در کتاب کافى از امام صادق (علیهالسلام ) در تفسیر جمله ((کشجره طیبه اصلها ثابت و فرعها فى السماء)) چنین نقل شده است : رسول الله اصلها و امیر المؤ منین فرعها، و الائمه من ذریتها اغصانها، و علم الائمه ثمرها، و شیعتهم المؤ منون ورقها، هل فیها فضل ؟ قال قلت لا و الله ، قال : و الله ان المؤ من لیولد فتورق ورقه فیها و ان المؤ من لیموت فتسقط ورقه منها: ((پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) ریشه این درخت است و امیر مؤ منان على (علیهالسلام ) شاخه آن ، و امامان که از ذریه آنها هستند شاخه هاى کوچکتر، و علم امامان میوه این درخت است ، و پیروان با ایمان آنها برگهاى این درختند سپس امام فرمود: آیا چیز دیگرى باقى ماند؟ راوى مى گوید: گفتم نه ، به خدا سوگند! فرمود: به خدا قسم هنگامى که یک فرد با ایمان متولد مى شود برگى در آن درخت ظاهر مى گردد و هنگامى که مؤ من راستین میمیرد برگى از آن درخت مى افتد))!. در روایت دیگرى همین مضمون از امام صادق (علیهالسلام ) نقل شده و در ذیل آن مى خوانیم که راوى سؤ ال کرد، جمله ((تؤ تى اکلها کل حین باذن ربها)) مفهومش چیست ؟ امام فرمود: اشاره به علم و دانش ‍ امامان است که در هر سال از هر منطقه به شما مى رسد. در روایات دیگرى مى خوانیم که : ((شجره طیبه )) پیامبر و على و فاطمه و فرزندان آنها است و شجره خبیثه بنى امیه است . در بعضى از روایات نیز نقل شده که شجره طیبه درخت نخل و شجره خبیثه بوته حنظل است . و در هر حال در میان این تفسیرها تضادى وجود ندارد و همچنین در میان آنها و آنچه در بالا از عمومیت معنى آیه ذکر کردیم هماهنگى برقرار است ، چرا که اینها مصادیق آن هستند.

شجره طیبه

مطالب مرتبط

عملکرد پایگاه مقاومت و انجمن اسلامی شهدای پارس خزر

عملکرد پایگاه مقاومت وانجمن اسلامی شهدای پارس خزر."برپایی جلسات قرائت، و تفسیر قرآن در ماه مبارک رمضان برگزاری جلسات حلقات شجره طیبه صالحین،.....برگزاری مسابقه توشه رمضان در ماه مبارک رمضان   عملکرد ...

ادامه مطلب

برکت در خطبه شعبانیه پیامبر اعظم(ص)‏

برکت، واژه ای است که در زبان محاوره ی ما ایرانیان ـ به خصوص در مسایل مالی و رفتاری ـ کاربرد فراوانی دارد و هنوز بسیاری از مردمی که با ...

ادامه مطلب

انتخابات شورای شهر و اهمیت آن

 تا انجام انتخابات شورای شهر که هم زمان با انتخابات ریاست جمهوری صورت می گیرد، مدت زیادی باقی نمانده است. امروزه هر کسی به خوبی می داند که عضویت در ...

ادامه مطلب

پارس خزر (شهدای شرکت پارس خزر) رشت

هرساله به پاس یاد و نام ۹ شهید کارگری شرکت پارس خزر رشت و شهدای مدافع حرم استان گیلان از طرف انجمن اسلامی و پایگاه مقاومت شهدای شرکت صنعتی پارس ...

ادامه مطلب

همایش روز بسیج و نمایشگاه شهدای حسینی شرکت پارس خزر ۱۳۹۴

همایش سالانه بزرگداشت روز بسیج و تجلیل از بسیجیان نمونه عرصه کار و تولید و نیز، فعالیتهای فرهنگی پایگاه مقاومت و انجمن اسلامی طبق روال سالیان گذشته در تاریخ ۲ ...

ادامه مطلب

نائب قهرمانی تیم فوتسال پارس خزر در مسابقات کارگران کشور ۹۴

تیم فوتبال داخل سالن. شرکت صنعتی پارس خزر بعنوان نماینده فوتسال جامعه کارگری استان گیلان در مسابقات قهرمانی دسته دوم کارگران کشور که در تاریخ ۹۴/۱۱/۲۴ بمدت پنج روز در ...

ادامه مطلب

ایثار و پیامدها

مبحث «ایثار»، یکی از اموری است که در دین مقدس اسلام مورد تاکید زیادی قرار گرفته، و در زبان فارسی، تحت عنوان «ازخودگذشتگی» از آن یاد می شود.ایثار در لغت، ...

ادامه مطلب

همایش یادواره شهدای شرکت صنعتی پارس خزر و شهدای مدافع حرم ۱۳۹۶

هرساله به پاس یاد و نام  ۹ شهید کارگری شرکت پارس خزر رشت و شهدای مدافع حرم استان گیلان از طرف انجمن اسلامی و پایگاه مقاومت شهدای شرکت صنعتی پارس ...

ادامه مطلب

شورای شهر و جایگاه مهم آن

 انتخابات در کشور ما، بخشی از کارکرد اصلی و وظیفه ی حکومت به حساب می آید. زیرا کلیه مسئولین نظام به طور مستقیم یا غیرمستقیم توسط مردم برگزیده می شوند ...

ادامه مطلب

سرآغاز مکتب انجمن اسلامی شهدای پارس خزر

در پی وقوع انقلاب شکوهمند اسلامی ایران ، بوجود آمدن نهادهای انقلابی و مردمی از ضرورات این انقلاب شد.این امر سبب گردید که در سال ۱۳۵۹به دستور امام خمینی (ره) ...

ادامه مطلب

عملکرد پایگاه مقاومت و انجمن اسلامی شهدای پارس

برکت در خطبه شعبانیه پیامبر اعظم(ص)‏

انتخابات شورای شهر و اهمیت آن

پارس خزر (شهدای شرکت پارس خزر) رشت

همایش روز بسیج و نمایشگاه شهدای حسینی شرکت

نائب قهرمانی تیم فوتسال پارس خزر در مسابقات

ایثار و پیامدها

همایش یادواره شهدای شرکت صنعتی پارس خزر و

شورای شهر و جایگاه مهم آن

سرآغاز مکتب انجمن اسلامی شهدای پارس خزر

نویسنده : رفیعی : A d m i n