ماه محرّم ۱۳۴۲ که مصادف با خرداد بود فرا رسید. امام خمینی این فرصت را برای دعوت مردم به قیام علیه رژیم مستبد شاه غنیمت شمرد. روز عاشورا جمعیت صدهزار نفری در تهران با داشتن عکسهایی از امام به تظاهرات پرداختند و در مقابل کاخ مرمر (محل استقرار شاه) برای اوّلین بار در پایتخت شعار «مرگ بر دیکتاتور» سر دادند.

روزهای بعد نیز در دانشگاه و بازار و مقابل سفارت انگلیس تظاهرات گسترده‏ای در حمایت از قیام امام برپا بود.

امام خمینی عصر عاشورای سال ۱۳۸۳ هجری قمری (۱۳ خرداد ۱۳۴۲ شمسی) در مدرسۀ فیضیه نطق تاریخی خویش را که آغازی بر قیام ۱۵ خرداد بود ایراد کرد. بخش عمده‏ای از سخنان امام در بیان نتایج زیانبار سلطنت دودمان پهلوی و افشای روابط پنهانی شاه و اسرائیل اختصاص داشت. در همین سخنرانی بود که امام خمینی با صدای بلند

خطاب به شاه فرمود:

آقا! من به شما نصیحت می‏کنم؛ ای آقای شاه! ای جناب شاه! من به تو نصیحت می‏کنم؛ دست بردار از این کارها. آقا! اغفال دارند می‏کنند تو را. من میل ندارم که یک روز اگر بخواهند تو بروی، همه شکر کنند… اگر دیکته می‏دهند دستت و می‏گویند بخوان، در اطرافش فکر کن… نصیحت مرا بشنو… ربط مابین شاه و اسرائیل چیست که سازمان امنیت می‏گوید: از اسرائیل حرف نزنید… مگر شاهْ اسرائیلی است؟

سخنان امام خمینی همچون پتکی بر روح شاه که جنون قدرت و تکبّر فرعونی او زبانزد خاص و عام بود فرود آمد. شاه فرمان خاموش کردن صدای قیام را صادر کرد. نخست جمع زیادی از یاران امام خمینی در شامگاه ۱۴ خرداد دستگیر و ساعت سه نیمه شب (سحرگاه پانزده خرداد ۴۲) صدها کماندوی اعزامی از مرکز، منزل حضرت امام را محاصره کردند و ایشان را در حالی که مشغول نماز شب بود دستگیر و سراسیمه به تهران برده و در بازداشتگاه باشگاه افسران زندانی کردند و غروب آن روز به زندان قصر منتقل نمودند. خبر دستگیری امام به سرعت در شهر قم و مناطق اطراف پیچید. زن و مرد از روستاها و منازل خویش در شهر به‏سوی منزل قائد خود حرکت کردند. شعار اصلی جمعیت «یا مرگ یا خمینی» بود که از تمام فضای قم به گوش می‏رسید. خشم مردم آنچنانبود که ابتدا مأمورین پلیس پا به فرار گذاشتند. آنها پس از تجهیز قوا به میدان آمدند. نیروهای کمکی نظامی نیز از پادگانهای اطراف به شهر قم گسیل شدند. هنگامی که سیل جمعیت از حرم حضرت

معصومه بیرون آمدند، رگبار مسلسلها گشوده شد و تا ساعتی چند درگیری شدید ادامه داشت. حمام خون به راه افتاده بود. هواپیماهای نظامی از تهران به پرواز درآمدند و در فضای شهر قم برای ایجاد رعب بیشتر دیوار صوتی را شکستند. قیام با سرکوبی شدید کنترل شد. کامیونهای نظامی، اجساد شهدا و مجروحین را به سرعت از خیابانها و کوچه‏ها به نقاط نامعلومی بردند. غروب آن روز شهر قم حالتی جنگ‏زده و غمگنانه داشت.

صبحگاه ۱۵ خرداد خبر دستگیری رهبر انقلاب به تهران، مشهد، شیراز و دیگر شهرها رسید و وضعیتی مشابه قم پدید آورد. مردم ورامین و شهرکهای اطراف به‏سوی تهران سرازیر شدند. تانکها و ابزار زرهی و نیروهای نظامی برای جلوگیری از ورود معترضین به شهر در سه راهی ورامین با جمعیت درگیر شدند و جمع زیادی از راهپیمایان را به خاک و خون کشیدند. جمعیت انبوهی در حوالی بازار تهران و مرکز شهر نیز گرد آمده و با شعار «یا مرگ یا خمینی» به‏سوی کاخ شاه به حرکت درآمدند. از جنوب شهر تهران نیز سیل جمعیت به سمت مرکز راه افتاده بود و در پیشاپیش آنها طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی، دو تن از جوانمردان جنوب شهر تهرانبا گروه خود در حرکت بودند. این دو تن بعداز چندی دستگیر و در ۱۱ آبان ۱۳۴۲ تیرباران شدهو هوادارانشان به بندرعباس تبعید گردیدند.

نزدیکترین ندیم همیشگی شاه، تیمسار حسین فردوست در خاطراتش از به کارگیری تجربیات و همکاری زبده‏ترین مأمورین سیاسی و امنیتی امریکا برای سرکوب قیام و همچنین از سراسیمگی شاه و دربار و امرای ارتش و ساواک در این ساعات پرده برداشته و توضیح داده است که چگونه شاه و ژنرالهایش دیوانه‏وار فرمان سرکوب صادر می‏کردند. ارتشبد فردوست در توضیح وخامت اوضاع می‏نویسد: به اویسی (فرماندۀ لشکر گارد ویژه) گفتم «تنها راه این است که هر چه آشپز و نظافتکار و اسلحه‏دار و غیره در لشکرداری مسلح کنی»سرانجام مأمورین نظامی و پلیس شاه با تیراندازیهای گسترده و مستقیم و به کارگیری هرچه در توان داشتند بر قیام مردم فائق آمدند. اسداللّه‏ علم نخست‏وزیر شاه در خاطراتش از این روز خطاب به شاه می‏نویسد:

اگر ما عقب‏نشینی کرده بودیم ناآرامی به چهار گوشه ایران سرایت می‏کرد و رژیم ما با تسلیم ننگ‏آوری سقوط می‏کرد. در آن موقع حتی این را به شما[شاه]عرض کردم که اگر خود من

هم از مسند قدرت به زیر کشانده شوم شما همیشه می‏توانید با محکوم کردن و اعدام من به‏عنوان مسبّب آنچه واقع شده خود را نجات دهید!

روز ۱۵ خرداد در تهران و قم حکومت نظامی برقرار شد اما علی‏رغم آن، روزهای بعد نیز تظاهرات وسیعی برپا بود که در هر مورد به درگیری خونین انجامید.

۱۵ خرداد ۴۲ مبدأ انقلاب اسلامی مردم ایران بود. امام خمینی پس از نوزده روز حبس در زندان قصر به زندانی در پادگان

نظامی‌عشرت‏آباد منتقل شد.

شاه دو روز بعد از نهضت ۱۵ خرداد، قیام مردم را بلوا و اقدامی وحشیانه، و نتیجه اتحاد ارتجاع سرخ و سیاه نامید و سعی کرد تا آن را به خارج از مرزها و کسانی همچون جمال‌عبدالناصر نسبت دهد. سستی ادعاهای شاه بر هیچ کس پوشیده نبود. برخلاف ادعاهای مکرر شاه، عناصر چپ و کمونیستها نه تنها هیچ‏گونه مشارکتی در این قیام نداشتند بلکه حزب توده و دیگر کمونیستهای ایران در نوشته‏ها و مواضع خویش به تکرار تفسیر رادیو مسکو و روزنامه‏های شوروی از وقایع ۱۵ خرداد می‏پرداختند. حزب کمونیست شوروی، قیام ۱۵ خرداد را حرکتی کور و ارتجاعی بر ضد اصلاحات مترقّیانه شاه! می‏دانست.ادعای کذب دیگر شاه (در مورد دخالت دولت مصر) نیز علی‏رغم تلاش و دسیسه ساواک هیچ‏گاه از سوی احدی باور نشد. استقلال تمام‏عیار قیام ۱۵ خرداد آنچنان برملا و فاحش بود که اینگونه انگها نمی‏توانست کمترین لطمه‏ای بدان وارد سازد.

با دستگیری رهبر نهضت و کشتار وحشیانه مردم در روز ۱۵ خرداد ۴۲، قیام ظاهراً سرکوب شد. امام خمینی در حبس از پاسخ گفتن به سؤالات بازجویان، با شهامت و اعلام اینکه هیأت حاکمه ایران و قوۀ قضاییۀ آن را غیر قانونی و فاقد صلاحیت می‏داند، اجتناب ورزید. حضرت امام در سلول انفرادی پادگان عشرت آباد نیز فرصت را از دست‌نداد و به مطالعه کتب تاریخ معاصر و از آن جملهتاریخ مشروطیت ایرانو کتابی از آثار جواهرلعل نهرو پرداخت. پس از دستگیری امام خمینی اعتراضات گسترده‏ای از سوی روحانیت و اقشار مختلف مردم

از سراسر کشور آغاز و خواستار آزادی رهبر خویش شدند. جمعی از علمای برجسته کشور به نشانۀ اعتراض به تهران هجرت کردند. بیم سوء قصد به جان رهبر انقلاب واکنش گسترده‏ای در مردم برانگیخته بود. تعدادی از علمای مهاجر در جریان یورش مأمورین ساواک دستگیر و برای مدتی زندانی شدند. شاه که وقایع ۱۵ خرداد را لطمه‏ای به ثبات و تضمینهای داده‏شده به امریکا می‏دید، درصدد بود تا این وقایع را کم‏بها، و اوضاع را کنترل‏شده و عادی جلوه دهد. از سوی دیگر خشم مردم از ادامۀ بازداشت امام رو به فزونی بود. از این رو رژیم ناگزیر شد در تاریخ ‌۱۱مرداد ۱۳۴۲ حضرت امام را از بازداشتگاه به منزلی تحت محاصره نیروهای امنیتی در منطقه داوودیه تهران منتقل نماید. مردم تهران به محض اطلاع از انتقال رهبر، به سمت داوودیه سرازیر شدند. ساعاتی از ازدحام جمعیت نگذشت که رژیم ناگزیر از پراکندن جمعیت و محاصرۀ علنی منزل، توسط نیروهای نظامی گردید. عصر سیزده مرداد، روزنامه‏های رژیم شاه خبری جعلی را مبنی بر تفاهم مراجع تقلید با مقامات دولتی منتشر ساختند. اطلاع از خبر و تکذیب آن خبر برای امام خمینی ممکن نبود. اما علمای وقت با انتشار بیانیه‏هایی هرگونه تفاهم را تکذیب کردند. در این میان اطلاعیه آیت‏اللّه‏ العظمی مرعشی نجفی(ره) بسیار تند و افشاگرانه و مؤثر بود. پس از این وقایع، امام خمینی تحت‏الحفظ مأموران رژیم به منزلی واقع در محله قیطریه

تهران منتقل شد و تا روز آزادی و بازگشت به قم در ۱۵ فروردین سال۴۳‌ در همین محل محاصره‏شده اقامت داشت.

رژیم شاه در آغاز سال ۱۳۴۳ با این تصور که شدت عمل در ماجرای قیام ۱۵ خرداد مردم را متنبه و مبارزین را وادار به سکوت کرده است، کوشش داشت تا وقایع سال گذشته را فراموش‏شده جلوه دهد. در شامگاه ۱۶ فروردین ۴۳ بدون اطلاع قبلی، امام خمینی آزاد و به قم منتقل می‏شود. به محض اطلاع مردم، شادمانی سراسر شهر را

فرامی‏گیرد و جشنهای باشکوهی در مدرسه فیضیه و شهر به مدت چند روز برپا می‏شود. سه روز از آزادی امام نمی‏گذرد که نطق انقلابی آن حضرت مهر بطلانی بر همۀ تصورات و تبلیغات رژیم می‏زند. امام در این سخنرانی می‏گوید:

امروز جشن معنی ندارد. تا ملّت عمر دارد، غمگین در مصیبت پانزدۀ خرداد است

رهبر انقلاب در نطق خویش به تفصیل، ابعاد قیام ۱۵ خرداد را برشمرده و در پاسخ به گزارش کذب روزنامه‏ها مبنی بر تفاهم ایشان با

رژیم می‏فرماید:

در سرمقاله نوشته بودند که با روحانیت تفاهم شده و روحانیون با «انقلاب سفید» شاه و ملّت موافق هستند! کدام انقلاب؟ کدام ملّت؟… خمینی را اگر دار بزنند تفاهم نخواهد کرد. با سرنیزه نمی‏شود اصلاحات کرد.

تحلیل بردن نیروهای مبارز در حوزۀ علمیه از طریق ایجاد اختلاف بین علما و مراجع، ترفندی بود که ساواک پس از آزادی امام خمینی در پی آن بود. امام با آگاهی از این توطئه در نطق تاریخی خود در مسجد اعظم قم (۲۶ فروردین ۴۳) فرمود:

اگر کسی به من اهانت کرد، سیلی به صورت من زد، سیلی به صورت اولاد من زد، واللّه‏ تعالی راضی نیستم در مقابل او کسی بایستد دفاع کند؛ راضی نیستم. من می‏دانم، من می‏دانم که بعض از افراد یا به جهالت یا به عمد می‏خواهند تفرقه مابین این مجتمع بیندازند… من که اینجا نشسته‏ام دست تمام مراجع را می‏بوسم؛ تمام مراجع اینجا، نجف، سایر بلاد، مشهد، تهران، هر جا هستند، دست همۀ علمای اسلام را من می‏بوسم. مقصد بزرگتر از این است آقا. من دست برادری دراز می‏کنم به تمام ملتهای اسلام، به تمام مسلمین دنیا؛ در شرق و غرب عالم.

امام خمینی در این نطق نیز علیه روابط پنهانی شاه و اسرائیل افشاگری کرد و فریاد کشید:

ای مردم! ای عالَم! بدانید ملت ما مخالف است با پیمان با اسرائیل. این ملت ما نیست؛ این روحانیت ما نیست؛ دین ما اقتضا می‏کند که با دشمن اسلام موافقت نکنیم.

امام از شاه با عنوان «مَردَک» یاد کرده و خطاب به او فرمود:

اشتباه نکنید، اگر خمینی هم با شما سازش کند ملت اسلام با شما سازش نمی‏کند. اشتباه نکنید، ما به همان سنگری که بودیم، هستیم. با تمام تصویبنامه‏های مخالف اسلام که گذشته است، مخالفیم؛ با تمام زورگوییها مخالفیم..

ملت عزیز شیعه از اسرائیل و عمال اسرائیل متنفرند، و از دولتهایی که با اسرائیل سازش می‏کنند متنفر و منزجرند.

اوّلین سالگرد قیام ۱۵ خرداد در سال ۱۳۴۳ با صدور بیانیۀ مشترک امام خمینی و دیگر مراجع تقلید و بیانیه‏های جداگانۀ حوزه‏های علمیه گرامی داشته شد و به‏عنوان روز عزای عمومی معرفی شد.[۱۱]در تیر ماه سال ۱۳۴۳، مجاهد بزرگ آیت‏اللّه‏ طالقانی و آقای مهندس مهدی بازرگان از سران نهضت آزادی ایران که به حمایت از قیام ۱۵ خرداد برخاسته بودند در دادگاههای نظامی شاه محاکمه و به زندانهای طویل‏المدت محکوم شدند. امام خمینی بیانیه‏ای صادر کرد و در آن هشدار داد که:

رأی‏دهندگان باید منتظر سرنوشت سختی باشند.

همچنین امام خمینی پیشنهاد کرد به منظور پیگیری اهداف نهضت، روحانیت ایران در سراسر کشور جلسات هفتگی منظم داشته و قیام ملت را هدایت کنند.

**سفر شاه به آمریکا و آغاز دیکتاتوری در ایران

آغاز و سرمنشاء این تحولات در کشور، سفر "محمدرضا پهلوی" به آمریکا در فروردین ۱۳۴۱ و دادن این اطمینان به "کندی" رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده در مورد اجرای برنامه‌های موردنظر واشنگتن در کشور بود .
به‌این ترتیب شاه در بازگشت، دولت امینی را بر کنار و در ۲۸ تیر ۱۳۴۱ دولت "اسدالله علم" را جایگزین وی کرد ، از این منظر دولت علم، آغاز دیکتاتوری مطلق شاه بر کشور تلقی می‌شود.

اولین اقدام دولت علم در جهت اجرای سیاستهای جدید، تصویب لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی در هیئت دولت محسوب می‌شود.

**لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی

بر‌اساس این لایحه که در ۱۴ مهر ۱۳۴۱ با ۹۲ ماده و ۱۷ تبصره از تصویب کابینه امیر اسدالله علم گذشت و در روزنامه‌های کیهان و اطلاعات منتشر شد به زنان حق رأی داده می‌شد و همچنین شرط مسلمان بودن و سوگند به قرآن مجید از شرایط انتخاب شوندگان حذف شد ، همچنین افراد می‌توانستند با هر کتاب آسمانی مراسم تحلیف را در مجلس شورای اسلامی به جای آورند. این موارد باعث اعتراض حوزه علمیه قم شد. فردای آن روز علما و مراجع قم طی تلگرافی به شاه به این مصوبه اعتراض کردند.

به این ترتیب امام خمینی(ره) ضمن انتشار بیانیه‌ای در این خصوص تاکید کردند:" اینجانب حسب وظیفه شرعی به ملّت ایران و مسلمین جهان، اعلام خطر می‌کنم، قرآن کریم و اسلام در معرض خطر است، استقلال مملکت و اقتصاد آن در معرض قبضه صهیونیستها است... ملّت مسلمان تا رفع این خطرها نشود، سکوت نمی‌کنند و اگر سکوت کنند، در پیشگاه خداوند قاهر، مسئول و در این عالم محکوم به زوال است."

سرانجام، پایمردی امام(ره) و حمایت مردم و روحانیت معظم پاسخ می‌دهد و دولت لایحه را پس می‌گیرد ولی از آن به بعد، شهر مقدس قم و شخص "آیت الله روح‌الله موسوی خمینی" مورد توجه و رصد حکومت قرار می گیرد.
** "انقلاب سفید" یا "انقلاب از بالا" به رفراندوم گذاشته می‌شود

در ماه های پایانی سال، ۱۳۴۱ محمدرضا شاه که ناکامی طرح انجمن های ایالتی و ولایتی را به تلخی پشت سر می‌گذاشت، تصمیم گرفت اصول ششگانه ای را با حذف و اضافاتی در قالب «انقلاب سفید» به رفراندوم بگذارد. این اصول ششگانه در واقع همان انقلاب از بالایی بود که آمریکا به کشورهای توسعه نیافته اعلام کرده بود. اصلاحات ارضی، سهیم کردن کارگران در کارخانه ها، سپاه دانش که به نوعی به زن ها برمی‌گشت و قانون ملی کردن جنگلها، جزو اصول لوایح ششگانه شاه بود.

اینها مسائلی بود که به ظاهر، وجهه عمومی شاه را در مقابل اقشاری از مردم بالا می‌بُرد. این اصول، ظاهری فریبنده و عوام پسندانه داشت و مخالفت با آنها اعتراض افراد ناآگاه را در پی‌داشت.

به‌هر حال با وجود تمام مخالفتهایی که در شهر ‌های مختلف به ویژه شهرهای مذهبی رخ داد، رفراندوم در ششم بهمن ماه ۱۳۴۱ برگزار شد و رسانه‌های عمومی اعلام کردند که اصول پیشنهادی شاه با رای بالایی پذیرفته شده است، این درحالیست‌ که اسناد متعددی مبنی بر تشریفاتی و غیر واقعی بودن این انتخابات در دست است.

در ادامه این روند، شاه در یک سخنرانی از روحانیون و مراجع عظام تقلید با تعابیر نادرستی یاد کرد و به آنها نسبت به سرکوب قریب‌الوقوعی هشدار داد.

امام(ره) به‌منظور مطلع ساختن مردم از قصد رژیم، ضمن صدور اعلامیه‌ای نوروز ۱۳۴۲ را عزای عمومی اعلام کردند. در این اطلاعیه امده بود: "عظم الله تعالی اجورکم. چنانچه اطلاع دارید دستگاه حاکمه می خواهد با تمام کوشش به هدم احکام ضروریه اسلام قیام و به دنبال آن مطالبی است که اسلام را به خطر می اندازد. لذا اینجانب عید نوروز را به عنوان عزا و تسلیت به امام عصر(عج) جلوس می کنم و به مردم اعلام خطر می نمایم. مقتضی است حضرات آقایان نیز همین رویه را اتخاذ فرمایند تا ملت مسلمان از مصیبتهای وارده بر اسلام و مسلمین اطلاع حاصل نمایند. "

سایر علما از جمله ۴۶ نفر از علمای تهران نیز با صدور اعلامیه ای عید نوروز را عزای عمومی اعلام کردند.

قیام ۱۵ خرداد تداوم مسیر نهضت خونین سید‌الشهدا/دستاوردها و پیامدهای قیام خونین ۱۵خرداد
**حادثه فیضیه یا عامل قیام آفرین
در واکنش به این اقدام مرجعیت، ساواک قم مجلس روضه خوانی را که از طرف آیت اللّه گلپایگانی(ره) منعقد شده بود، مورد حمله قرار داد. در این هجوم که روز دوم فروردین ۱۳۴۲ صورت گرفت، مردم و طلاب مورد ضرب و شتم قرار گرفته و به رگبار بسته شدند و مدرسه فیضیه به خون ملّت رنگین شد.

به‌ این ترتیب و با اطلاع امام خمینی(ره) از فجایع فیضیه، ایشان یه ایراد یکی از تندترین سخنرانی‌های خود علیه رژیم پرداخته و فرمودند: "شاه دوستی؛ یعنی غارتگری، هتک اسلام، تجاوز به حقوق مسلمین، تجاوز به مراکز علم و دانش، شاه دوستی؛ یعنی، ضربه زدن به پیکر قرآن و اسلام، محو آثار اسلامیت، شاه دوستی؛ یعنی تجاوز به احکام اسلام و تبدیل قرآن کریم، شاه دوستی؛ یعنی کوبیدن روحانیت و اضمحلال آثار رسالت. حضرات آقایان توجّه دارند که اصول اسلام در معرض خطر است، قرآن و مذهب در مخاطره است. "

خونهای ریخته شده در فیضیه از یکطرف و روشنگری‌های امام(ره) از طرف دیگرسبب شد تا حکومت با اتخاذ تدابیر امنیتی سختگیرانه‌ای به استقبال محرم و عاشورای ۴۲ برود و به همین جهت وعاظ و طلاب در مجالس خود از سخنرانی درخصوص شاه اسرائیل و آمریکا منع شدند.

قیام ۱۵ خرداد تداوم مسیر نهضت خونین سید‌الشهدا/دستاوردها و پیامدهای این قیام خونین

**سخنرانی حماسی رهبر در عاشورای ۴۲
در این میان امام(ره) با هوشیاری تمام سعی کردند تا فاجعه فیضیه را در سخنرانی ها و بیانات خویش تا محرم ۴۲ زنده نگه دارد. از این منظر شهر قم شاهد سخنرانی‌های تاریخی و تکرار نشدنی ایشان بود که با انتقادات شدید از حکومت، اسرائیل و آمریکا نشان می داد مردم و روحانیت در مسیری غیر قابل بازگشت ودر تقابل با حکومت شاهنشاهی قرار گرفته‌اند.

** ارتباط بین شاه و اسرائیل چیست که سازمان امنیت سخنرانی در مورد آنهارا ممنوع کرده است

امام(ره) در این سخنرانی‌ها می‌فرمودند: "ای آقای شاه! ای جناب شاه! بدبخت، بیچاره! ۴۵ سال از عمرت میره، عبرت بگیر. عبرت از پدرت بگیر. اگر راست می‌گویند که تو با اسلام و روحانیت مخالفی، بد فکر می کنی. اگر دیکته می کنند، به دست تو می دهند، در اطراف آن فکر کن. چرا بی تأمّل حرف می زنی؟ چه ارتباطی بین شاه و اسرائیل است که سازمان امنیت می گوید: از شاه صحبت نکنید، از اسرائیل هم صحبت نکنید؟ آیا به نظر سازمان امنیت، شاه، اسرائیلی است؟ آیا به نظر سازمان امنیت، شاه یهودی است؟ آقای شاه! اینها می خواهند تو را یهودی معرفی کنند تا من بگویم کافری، از ایران بیرونت کنند و به تکلیف تو برسند."

حدود ۲۴ساعت پس از این سخنرانی کوبنده توسط امام(ره) نیروهای امنیتی حکومت واکنش نشان داده و شبانه به منزل ایشان یورش برده و امام را دستگیر و به زندان قصر منتقل کردند.
**روشنگری‌های خمینی کبیر و قیام ۱۵ خرداد

صبح روز ۱۵خرداد مقارن با ۱۲ محرم خبر دستگیری امام(ره) توسط حکومت ستمشاهی در سراسر قم منتشر شد و مردم در برابر این اقدام واکنش نشان دادند.

شعار اصلى جمعیت تظاهرات کننده، " یا مرگ یا خمینى" بود که از تمام فضاى قم به گوش مى رسید. خشم مردم آنچنان بود که ابتدا مأمورین پلیس پا به فرار گذاشتند و پس از تجهیز قوا به میدان آمدند. نیروهاى کمکى نظامى نیز از پادگان هاى اطراف به شهر قم گسیل شدند. هنگامى که سیل جمعیت از حرم حضرت معصومه(ع) بیرون آمدند، رگبار مسلسلها گشوده شد و تا درگیرى شدید تا چندساعت ادامه داشت. حمام خون به راه افتاده بود. هواپیماهاى نظامى از تهران به پرواز درآمدند و در فضای شهر قم برای ایجاد رعب بیشتر دیوار صوتی را شکستند. قیام با سرکوبی شدید کنترل شد. کامیون های نظامی، اجساد شهدا و مجروحین را به سرعت از خیابانها و کوچه ها به نقاط نامعلومی بردند. غروب آن روز شهر قم حالتی جنگ زده داشت.

خبر دستگیری امام خمینی(ره) به تهران، مشهد، شیراز و دیگر شهرها رسید و وضعیتی مشابه قم پدید آورد. مردم ورامین و شهرک هاى اطراف به سوی تهران سرازیر شدند. تانک ها و ابزار زرهی و نیروهای نظامی برای جلوگیری از ورود معترضین به شهر در سه راهی ورامین با جمعیت درگیر شدند و جمع زیادی از راهپیمایان را به خاک و خون کشیدند. جمعیت انبوهی در حوالی بازار تهران و مرکز شهر نیز گرد آمده و با شعار "یا مرگ یا خمینى" به سوی کاخ شاه به حرکت درآمدند.

این اعتراضاتِ به حق، با واکنش شدید رژیم ستمشاهی روبه رو شد و بر همین اساس توسط نیروهای جهنّمی و خون آشام خود، تظاهرکنندگان را با وضع فجیعی قتل عام کرد و به این ترتیب یوم اللّه ۱۵ خرداد شکل گرفت.
چند روز پس از دستگیری امام(ره) دهها نفر از مراجع و علمای ایران به عنوان اعتراض به دستگیری امام (ره) به تهران مهاجرت کردند. بر اثر اعتراض علما و فشار افکار عمومی سرانجام امام خمینی(ره) پس از دو ماه بازداشت در پادگان نظامی به منزلی در شمال شهرتهران منتقل شد و تحت نظر قرار گرفت.

از نخستین ساعات روز بعد مغازه داران تهران و شهرستانها به مناسبت آزادی نسبی امام(ره) بر سر در مغازه‌های خود پرچم نصب کرده و چراغانی کردند و به مردم شیرینی و شکلات دادند.

یک روز پس از انتقال امام (۱۲ مرداد) روزنامه‌های کثیر‌الانتشار کشور چیزی رابه دستور ساواک منتشر کردند. تا در نظر مردم چنین وانمود کنند که انتقال امام(ره) از زندان به محل جدید به دلیل تفاهمی بوده که میان ایشان و مقامات انتظامی بوجود آمده است. این خبر که شایعه‌ای بیش نبود و امام(ره) بعداً پس از آزادی کامل و بازگشت به قم در اولین فرصت طی یک سخنرانی آنرا به شدت تکذیب کردند.

شاه که تصور می‌کرد با سرکوب قیام ۱۵ خرداد، دستگیری امام(ره)، کوتاه آمدن برخی از علما و از همه مهمتر شایعه تفاهم، امام(ره) را منزوی ساخته است بتدریج در جهت عادی نشان دادن اوضاع حرکت کرد. از اینرو اسدالله علم را در ۱۷ اسفند ۴۲ برکنار ساخت و وانمود کرد او مسبب حوادث اخیر بوده و عزل وی به دنبال تفاهم با امام تحقق یافته است.

بعد از علم، حسنعلی منصور به نخست‌وزیری رسید. او طی نطقی با تمجید از اسلام، از آن به عنوان "یکی از مترقی‌ترین و برجسته‌ترین ادیان جهان" یاد کرد و بر مراحم و عطوفت خاص شاه به مقامات روحانی تأکید کرد. دو روز پس از سخنان منصور ، امام خمینی بدون اطلاع قبلی در شب ۱۸ فروردین ۴۳ وارد قم شده و به تدریج مورد استقبال علما و مردم قرار گرفتند. در همان روز، روزنامه اطلاعات در مقاله‌ای تحت عنوان "انقلاب سفید شاه و امریکا" نوشت :" چقدر جای خوشوقتی است که جامعه روحانیت نیز در واکنش اکنون باهمه مردم، همگام در اجرای برنامه‌های انقلاب شاه و مردم شده است".

امام خمینی(ره) در واکنش به این اتهام در ۲۱ فروردین طی سخنانی مطالب روزنامه اطلاعات را به شدت تکذیب کرده و اظهار داشتند:
"خمینی را اگر دار بزنند تفاهم نخواهد کرد. من از آن آخوندها نیستم که در اینجا بنشینم و تسبیح به دست بگیرم. من پاپ نیستم که فقط روزهای یک شنبه مراسمی انجام دهم و بقیه اوقات خود سلطانی باشم و به امور دیگر کاری نداشته باشم. پایگاه استقلال اسلامی اینجاست باید این مملکت را از این گرفتاریها نجات داد. "

**دستاوردها و پیامدهای قیام خونین ۱۵خرداد

در واقع می توان قیام ۱۵ خرداد را حرکت خودجوش و مردمی بدون برنامه ریزی قبلی دانست که با توجه به بسترها و زمینه های قبلی به وجود آمد و در حمایت از رهبر دینی و یاری آرمانهای متعالی، به اوج خود رسید و شهرها و مناطق مختلف ایران را در بر گرفت.
قیام ۱۵ خرداد تداوم مسیر نهضت خونین سید‌الشهدا/دستاوردها و پیامدهای قیام خونین ۱۵خرداد
آنچه ۱۵خرداد را در تقویم ایران اسلامی تبدیل به روزی متمایز و استثنایی می‌کند، سند زنده مخالفت غیورانه ملت ایران با عمال اجنبی و استعمارگران است.

ازاین منظر ، ۱۵ خرداد را می‌توان تداوم مسیر نهضت آزادی‌خواهی سید مظلومان اباعبدالله‌الحسین(ع) در برابر حکومت فاسد بنی‌امیه قلمداد کرد.

گرمی بخش جان ها

قیام پانزده خرداد سال ۱۳۴۲، جرقٌه ای آتش بار بر خرمن باروت جامعه خفقان گرفته و شب زده ایران افکند و زمینه جنب و جوش و شور و خروش ایثار گرانه و فداکارانه را فراهم کرد. ملٌت ایران با الهام از راه و روند حماسه آفرینان پانزدهم خرداد، به عنوان اسوه های ایثار و شهادت، درس جانبازی، فداکاری و پایداری آموختند، روزهای شور و حماسه فراوانی پدید آوردند و نهضت اسلامی امام بر ضد طاغوت را تداوم بخشیدند. مبارزه پی گیر و مقاومت خستگی ناپذیر ملٌت ایران، از سال ۴۲ تا ۵۷ که به انقلابی اسلامی کشیده شد ریشه در قیام خونین پانزده خرداد داشت و برگرفته از جانبازی های زنان و مردان قهرمان آن روز تاریخی بود.

به مناسبت قیام خونین پانزدهم خرداد

نویسنده : رفیعی : A d m i n