ابوالحسن موسی بن جعفر (ع) امام هفتم از ائمه اثنی عشر (ع) ونهمین معصوم از چهارده معصوم (ع)است،امام موسی کاظم (ع) تولد آن حضرت در ابواء(محلی میان مکه و مدینه) به روز یکشنبه هفتم صفر سال ۱۲۸ یا ۱۲۹ ق واقع شد.

به جهت کثرت زهد و عبادتش معروف به (العبد الصالح) و به جهت علم و فرو خوردن خشم و صبر بر مشقات و آلام زمانه مشهور به (الکاظم) گردید. امام موسی کاظم (ع) به کنیه های ابو ابراهیم و ابو علی نیز معروف بوده است.

مادر امام موسی کاظم (ع) حمیده کنیزی از اهل مغرب یا اندلس (اسپانیا) بوده است و نام پدر حمیده را صاعد مغربی (بربری) گفته اند ….. برادران دیگر امام از این بانو اسحاق و محمد دیباج بوده اند.

امام موسی الکاظم (ع) هنوز کودک بود که فقهای مشهور مثل ابوحنیفه از او مسئله می پرسیدند و کسب علم می کردند بعد از رحلت پدر بزرگوارش امام صادق (ع) (۱۴۸ ق) در بیست سالگی به امامت رسید و ۳۵ سال رهبری و ولایت شیعیان را برعهده داشت….

زندگی‌نامه امام موسی کاظم علیه السلام
نام:موسى بن جعفر.
کنیه: ابو ابراهیم، ابوالحسن، ابوالحسن اوّل، ابوالحسن ماضى، ابوعلى و ابواسماعیل.
القاب: کاظم، صابر، صالح، امین و عبدالصالح.
نکته: آن حضرت در میان شیعیان به «باب الحوائج» معروف است.
منصب: معصوم نهم و امام هفتم شیعیان.
تاریخ ولادت:هفتم ماه صفر سال ۱۲۸ هجرى. برخى نیز سال ۱۲۹ را ذکر کردند.
محل تولد: ابواء (منطقه اى در میان مکه و مدینه) در سرزمین حجاز (عربستان سعودى کنونى).
نسب پدرى: امام جعفر بن محمد بن على بن حسین بن على بن ابى طالب علیهم السلام.
نام مادر:حمیده مصفّاه. نام هاى دیگرى نیز مانند حمیده بربریه و حمیده اندلسیه نیز براى او نقل شده است. این بانو از زنان بزرگ زمان خویش بود و چندان فقیه و عالم به احکام و مسائل بود که امام صادق علیه السلام زنان را در یادگیرى مسائل و احکام دینى به ایشان ارجاع مى داد. و درباره اش فرمود: «حمیده، تصفیه شده است از هر دنس و چرکى؛ مانند شمش طلا. پیوسته فرشتگان او را حفاظت و پاسبانى نموده تا رسیده است به من، به خاطر آن کرامتى که از خداى متعال براى من و حجت پس از من است.»
مدت امامت:از زمان شهادت پدرش، امام جعفر صادق علیه السلام، در شوال ۱۴۸ هجرى تا رجب سال ۱۸۳ هجرى، به مدت ۳۵ سال. آن حضرت در سن بیست سالگى به امامت رسید.
تاریخ و سبب شهادت: ۲۵ رجب سال ۱۸۳ هجرى، در سن ۵۵ سالگى، به وسیله زهرى که در زندان سندى بن شاهک به دستور هارون الرشید به آن حضرت خورانیده شد.
محل دفن: مکانی به نام مقابر قریش در بغداد (در سرزمین عراق) که هم اکنون به «کاظمین» معروف است.
همسران: ۱٫ فاطمه بنت على. ۲٫ نجمه.
فرزندان: درباره تعداد فرزندان آن حضرت چند قول وجود دارد. بنابر نقل یکى از آنها، آن حضرت ۳۷ فرزند داشت که ۱۸ تن از آنان پسر و ۱۹ تن دختر بودند.
الف) پسران

یکى از دختران آن حضرت به نام فاطمه، معروف به حضرت معصومه علیهاالسلام که براى دیدار برادرش امام رضا علیه السلام عازم ایران شده بود، در شهر قم بیمار شد و پس از چند روز بیمارى، وفات یافت و در این شهر مدفون گردید. هم اکنون مقبره ایشان زیارتگاه شیعیان سراسر جهان و دانشگاه عالمان و مجتهدان شیعى است.

چگونگی به امامت رسیدن امام موسی الکاظم (ع):

در زمان حیات امام صادق (ع) کسانی از اصحاب آن حضرت معتقد بودند پس از ایشان اسماعیل امام خواهد شد. اما اسماعیل در زمان حیات پدر از دنیا رفت ولی کسانی مرگ او را باور نکردند و او را همچنان امام دانستند پس از وفات حضرت صادق (ع) عده ای چون از حیات اسماعیل مأیوس شدند پسر او محمد بن اسماعیل را امام دانستند و اسماعیلیه امروز بر این عقیده هستند و پس از او پسر او را امام می دانند و همینطور به ترتیب و به تفضیلی که در کتب اسماعیلیه مذکور است.

ـ پس از وفات حضرت صادق (ع) بزرگترین فرزند ایشان عبدالله نام داشت که بعضی او را عبدالله افطحمی دانند این عبدالله مقام و منزلت پسران دیگر حضرت صادق (ع) را نداشت و به قول شیخ مفید در ارشاد متهم بود که در اعتقادات با پدرش مخالف است و چون بزرگترین برادرانش از جهت سن و سال بود ادعای امامت کرد و برخی نیز از او پیروی کردند اما چون ضعف دعوی و دانش او را دیدند روی از او برتافتند و فقط عده قلیلی از او پیروی کردند که فطحیه موسوم هستند.

ـ برادر دیگر امام موسی کاظم (ع) اسحق که برادر تنی آن حضرت بود به ورع و صلاح و اجتهاد معروف بود اما برادرش موسی کاظم (ع) را قبول داشت و حتی از پدرش روایت می کرد که او تصریح بر امامت آن حضرت کرده است.

ـ برادر دیگر آن حضرت به نام محمد بن جعفر مردی سخی و شجاع بود و از زیدیه جارودیه بود و در زمان مامون در خراسان وفات یافت اماجلالت قدر و علو شأن و مکارم اخلاق و دانش وسیع امام موسی کاظم (ع) بقدری بارز و روشن بود که اکثریت شیعه پس از وفات امام صادق (ع) به امامت او گرویدند و علاوه بر این بسیاری از شیوخ و خواص اصحاب حضرت صادق (ع) مانند مفضل ابن عمر جعفی و معاذین کثیر و صغوان جمال و یعقوب سراج نص صریح امامت حضرت امام موسی الکاظم (ع) را از امام صادق (ع) روایت کردند و بدین ترتیب امامت ایشان در نظر اکثریت شیعه مسجل گردید.

ـ شخصیت اخلاقی امام موسی الکاظم (ع):

امام موسی الکاظم (ع) در علم و تواضع و مکارم اخلاق و کثرت صدقات و سخاوت و بخشندگی ضرب المثل بود. بران و بداندیشان را با عفو و احسان بیکران خویش تربیت می فرمود.

شبها بطور ناشناس در کوچه های مدینه می گشت و به مستمندان کمک می کرد. مبلغ دویست، سیصد و چهارصد دینار در کیسه ها می گذاشت و در مدینه میان نیازمندان قسمت می کرد. صرار (کیسه ها) موسی بن جعفر در مدینه معروف بود. و اگر به کسی صره ای می رسید بی نیاز می گشت معذلک در اطاقی که نماز می گذارد جز بوریا و مصحف و شمشیر چیزی نبود.

نجمه همسر امام:

نجمه , مادر بزرگوار امام رضا(ع ) و از زنان مومنه , پارسا, نجیب و پاکیزه بود.حمیده ، همسر امام صادق (ع )، او را که کنیزى از اهالى مغرب بود، خرید و به منزل برد.

نجمه در خانه امام صادق (ع )، حمیده خاتون را بسیار احترام مى کرد و به خاطر جلال و عظمت او، هیچ گاه نزدش نمى نشست !روزى حمیده در عالم رویا، رسول گرامى اسلام (ص )را دید که به او فرمودند:اى حمیده ! نـجـمـه را به ازدواج فرزند خودموسى درآور زیرا از او فرزندى به دنیا خواهد آمد که بهترین فرد روى زمین باشد.پس از این پیام ، حمیده به فرزندش امام کاظم (ع ) فرمود: پسرم !.نـجـمـه بانویى است که من هرگز بهتر از او را ندیده ام ، زیرا در زیرکى و محاسن اخلاق ، مانندى ندارد.من او را به تو مى بخشم ، تو نیز در حق او نیکى کن .ثـمـره ازدواج امـام مـوسـى بـن جعفر(ع ) و نجمه ، نورى شد که در شکم مادر به تسبیح و تهلیل مـشـغـول بـود و مـادر از آن ، احـسـاس سنگینى نمى کرد وچون به دنیا آمد، دست ها را بر زمین گذاشت ، سر را به سوى آسمان بلندکرد و لب هاى مبارکش را به حرکت درآورد: گویا با خدایش رازو نیازمى کرد.پس از تولد امام هشتم (ع )، این بانوى مکرمه با تربیت گوهرى تابناک ، ارزشى فراتر یافت.

فرزندان امام:

بنا به گفته شیخ مفید در ارشاد امام موسی کاظم (ع) سی و هفت فرزند پسر و دختر داشت که هیجده تن از آنها پسر بودند و علی بن موسی الرضا (ع) امام هشتم افضل ایشان بود از جمله فرزندان مشهور آن حضرت احمد بن موسی و محمد بن موسی و ابراهیم بن موسی بودند. یکی از دختران آن حضرت فاطمه معروف معصومه سلام الله علیها است که قبرش در قم مزار شیعیان جهان است. عدد اولاد آن حضرت را کمتر و بیشتر نیز گفته اند.

تأثیر علمی آن بزرگوار:

امام هفتم (ع) با جمع روایات و احادیث و احکام و احیای سنن پدر گرامی و تعلیم و ارشاد شیعیان، اسلام راستین را که با تعالیم و مجاهدات پدرش جعفر بن محمد (ع) نظم و استحکام یافته بود حفظ و تقویت کرد و علی رغم موانع بسیار در راه انجام وظایف الهی تا آنجا پایداری کرد که جان خود را فدا ساخت.

زندان و شهادت
هـارون الرشـیـد بـرغـم آنـکـه در اثـر زیـرکـى خـاص خـود و تـوسـل بـه نـیـرنـگ و نـفاق وفراهم شدن سایر شرایط، در عرصه سیاست آن روز چهره موفق وعـنـصر سیاستمدارى به شمار مى رفت ،در جبهه مبارزه باخط امامت ، با همه تلاشى که براى پـیـروزى بـر آن کرد، با ناکامى روبه رو شد و سرانجام به این نتیجه رسید، تا زمانى که رهبرى این جبهه را از بین نبرد همه تلاشهاى اوبى ثمر خواهد بود.

هـارون در طول مدت حکومت خود، بارها موسى بن جعفر(ع ) را به مرکز خلافت احضار کرد و حتى بـه زنـدان افـکـنـد ولى هربار حادثه اى پیش مى آمد که منجر به آزادى آن حضرت مى شد. وى حـتـى وقـتـى دیـد مـاءمـوران بـه هـنـگـام رویـارویـى بـا امـام (ع ) بـراى کـشـتـن او بـا مـشـکـل مواجه هستند و هیبت وعظمت امام (ع ) مانع از انجام ماءموریت ایشان مى شود، دستور داد مجسمه اى از چـوب شـبـیـه امام کاظم (ع ) ساختند و چون جلاّ دان مست مى شدند آنان را ماءمور مى کرد با شـمـشـیـر بـر آن مـجـسـمه یورش برند و این کار را مدتها تمرین مى کردند تا آمادگى لازم را براى انجام ماءموریت اصلى پیدا کنند.

وى در اقدامى دیگر خرماهایى را آلوده به سم کرد وبه خدمتکارش دستور داد آنها را با حیله به امـام (ع ) بـخـورانـد. ولى پـیـشـواى هـفـتم (ع ) که از توطئه او آگاه بود با انداختن یکى از آن خـرمـاهـاى مـسـمـوم جـلو سـگ هـارون وبـه هـلاکـت رسـیدن آن حیوان در اثر سم ، دست خلیفه را رو کرد..

بـا ایـن حـال ، هـارون هـمـچـنـان بـر تـصـمـیـم خـود بـود و دنـبـال فـرصـتـى مـى گـشـت کـه کـار را یـکـسـره کـنـد تـا آنـکـه در سـال ۱۷۹ هـجـرى قـمـرى پـیـش از انـجام اعمال حج راهى مدینه شد و با وقاحت تمام در برابر روضـه مـطـهـر رسـول خـدا(ص ) ایـسـتـاد و بـى آنـکـه از غـصـب خـلافـت و حـیـف و میل بیت المال مسلمانان و ستمها و جنایات خویش در حق خاندان پیامبر(ص ) شرم کند خطاب به آن حضرت گفت :

(اى رسـول خـدا! از اقدامى که مى خواهم انجام دهم از شما پوزش مى طلبم . مى خواهم موسى بن جـعـفـر را بـازداشـت کـنـم ؛ زیـرا او درصـدد ایـجـاد فـتـنه و اختلاف و خونریزى در میان امت است

آنـگـاه دسـتـور داد آن بـزگـوار را در حـالى کـه در مـسـجـد رسول خدا(ص ) مشغول نماز بود دستگیر کردند و براى آنکه شیعیان نفهمند امامشان را به کجا تـبـعـید کرده اند و نیز براى جلوگیرى از شورش احتمالى انقلابیون ، دستور داد هنگام بیرون بردن امام (ع ) از مدینه دو کجاوه ترتیب دادند و با هرکدام گروهى مسلح همراه کردند. یک کجاوه شـبـانـه و به مقصد بصره وکجاوه دیگر در روز به مقصد کوفه حرکت داده شد وامام (ع ) را با کجاوه اى که عازم بصره بود روانه کردند..
امـام کاظم (ع ) پیش از رسیدن به بصره با (عبدالله بن مرحوم ازدى ) که از بصره عازم مدینه بـود ملاقات کرد و چندین نامه به او داد و سفارش کرد آنها را به فرزند و امام پس از خودش ، حضرت رضا(ع ) برسانند..

امام کاظم (ع ) در زندان بصره
موسى بن جعفر(ع ) روز هفتم ذیحجه ، سال ۱۷۹ هجرى قمرى به بصره برده شد و به عیسى بـن جـعـفـر، نـوه مـنـصـور، پـسـرعـمـو و بـرادرزن هـارون کـه عـهـده دار حـکـومـت بـصـره بـود، تحویل داده شد.
عـیـسـى امـام (ع ) را در یـک سـلول انفرادى بازداشت کرد و جز به هنگام وضو گرفتن و غذا دادن درب سلول را نمى گشود.

ارتباط با خالق و مخلوق
پیشواى هفتم (ع )، بدون ابراز ناراحتى از گرفتارى که برایش پیش آمده است ، محیط زندان را جـاى مـنـاسـبـى بـراى تـوجـه بـه خدا و راز و نیاز با او یافت و پروردگارش را بر این نعمت سپاس گفت .
جـاسـوسان عیسى بن جعفر به وى گزارش دادند که بارها این دعا را از امام کاظم (ع ) در زندان شنیده اند:

(پـروردگـارا!تـو خـود مـى دانـى کـه مـن پـیوسته از تو فرصتى را براى عبادت مى خواستم .اکنون که (خواسته ام را) برآورده اى تو را ستایش و سپاس مى گویم )

از سـوى دیـگـر، هـنـگـامـى کـه جـریـان زنـدانـى شـدن فـرزنـد رسول خدا(ص ) به گوش اقشار مختلف مردم بصره رسید، دانشمندان و محدثان ، مشتاق دیدار آن حـضـرت شـدنـد و پـنـهانى با امام (ع ) ارتباط برقرار کردند و از محضر مبارکش در زمینه هاى گـونـاگـون اسـتـفـاده بـردنـد. از جـمـله مى توان از ملاقات (یاسین ضریر) با آن حضرت نام برد

دستور قتل امام (ع )
بـا انـتـشـار خـبـر زندانى شدن امام (ع ) موجى از خشم ونفرت بر ضد دستگاه خلافت بویژه از ناحیه شیعیان ایجاد شد ومردم در همه جا از آن سخن مى گفتند.
هارون ، شرایط را خطرناک دید؛ از این رو براى آنکه پرونده زندگى امام (ع ) را براى همیشه بـبـنـدد و ایـن خـطـر را از سـر راه خـود بـردارد، طـى نـامه اى محرمانه ، عیسى را ماءمور کرد آن حضرت را به قتل برساند.

عـیسى پس از مشورت با یاران نزدیک خود، به درخواست هارون پاسخ ردّ داد و در جواب نامه او نوشت :
(مـن در طول مدت بازداشت موسى بن جعفر از راههاى مختلف او را آزمودم ، ولى جز عبادت و نیایش او بـه درگـاه حـق ، چـیـزى دسـتـگـیـرم نشد. و حتى ندیدم او در دعا و نیایش خود، علیه تو یا من دعـایـى بـکـنـد… بـنـابـرایـن اگـر دسـتـور دهـى او را از مـن تـحـویـل بـگیرند بهتر است و گرنه من نمى توانم بیش از این او را در زندان نگه دارم ؛ چون حـقـیـقـت ایـن اسـت کـه مـن از نـگـهـدارى او در رنـج و نـاراحـتـى روحـى زیـاد بـه سـر مـى بـرم .)

انتقال به بغداد
هارون ، پس از دریافت نامه والى بصره وپسر عمو و برادر زن خود فهمید که اوتحت تاءثیر اعـمـال و رفـتـار مـوسـى بـن جـعـفـر(ع ) قـرار گـرفـتـه و دلش بـه وى مـتـمـایـل شـده اسـت .از ایـن رو، کـسـى را فـرسـتـاد تـا آن حـضـرت را از عـیـسـى تـحـویـل گـرفـتـه بـه بـغـداد مـنـتـقـل نـمـایـد و بـه دسـت (فضل بن ربیع ). بسپارد

امـام کـاظـم (ع ) پـس از یـک سـال تـحـمـل زنـدان در بـصـره ،.تحت مراقبت شدید ماءموران حکومتى به بغداد منتقل و نزد (فضل )، دربان هارون زندانى شد.
امـام (ع ) مـدت زیـادى نـیـز در زنـدان (فـضـل ) مـانـد. عـمـلکـرد آن حـضـرت در طول این مدت ، بگونه اى بود که حاجب مخصوص ‍ خلیفه و همه کسانى که با آن بزرگوار در ارتباط بودند، تحت تاءثیر قرار گرفته ، شیفته و مجذوب کمالات و شخصیت معنوى و الهى او شـده بـودنـد.از ایـن رو (فضل ) نیز پس از مدتى وضع امام (ع ) را تغییر داد و و ضع و موقعیت بهترى براى آن حضرت فراهم کرد.
هارون کم و بیش از این موضوع آگاهى داشت . براى جلوگیرى از تکرار حادثه بصره ، فرمان قـتل امام (ع ) را به فضل داد، ولى او نیز از انجام آن خوددارى کرد. خلیفه مجبور شد امام (ع ) را به دست (فضل بن یحیى برمکى ) بسپارد.

عـبـادت و نـیـایـش امـام کـاظـم (ع ) و اعـمـال و رفـتـار آن حـضـرت در مـدتـى کـوتـاه (فـضـل بـن یـحـیـى ) را نـیـز تـحـت تـاءثـیـر قـرار داد و او را مـجـذوب و شـیـفته آن وجود الهى کـرد چـنـدانـکـه وى نـیـز رفتار خود را با آن حضرت تغییر داد و او را اکرام و احترام کرد و وسائل رفاه و آسایش آن بزرگوار را فراهم ساخت .

جـاسـوسـان ، رفـتـار خـوب و دوسـتـانـه (فـضـل ) بـا مـوسـى بـن جـعـفـر(ع ) را در، (رقـّه ) ـ محل ییلاقى هارون ـ به گوش خلیفه رساندند. هارون از شنیدن این خبر سخت خشمگین شد و پس از کسب اطمینان از گزارش فوق ، توسط (مسرور) غلام خود، دو دستور زیر را صادر کرد:
نـخـسـت ، بـه (عـبـاس بـن مـحـمـد) فرمان داد تا به وسیله (سندى بن شاهک ) رئیس پلیس بغداد (فضل بن یحیى ) را به جرم خوش ‍ رفتارى با موسى بن جعفر(ع ) صد تازیانه بزند. دیگر آنکه (سندى بن شاهک ) آن حضرت راتحویل بگیرد..

اتـخـاذ ایـن تـصـمـیـم بـدان جـهـت بـود کـه هـارون دیـد دسـتـگـیـرى امـام کـاظـم (ع ) و انتقال او از زندانى به زندان دیگر از نظر سیاسى به زیان دستگاه خلافات تمام شده است ؛ زیـرا اوّلاً: بـرغـم کـوشـش هـارون براى پنهان نگهداشتن جریان دستگیرى امام (ع )، بسیارى از مـردم در ایـن نـقـل و انـتـقـالهـا از آن مـطـلع شـدنـد و کـیـنـه دسـت انـدرکـاران ایـن جـنـایـت را بـه دل گرفتند. ثانیاً: بسیارى از درباریان ، از نزدیک با پیشواى شیعیان ملاقات کردند و ذهنیّت و دیـدگـاهـشـان نـسـبـت بـه آن گـرامى تغییر کرد. آنان پیش از این مى پنداشتند که موسى بن جـعـفـر(ع )، هـمـان گـونـه کـه دسـتـگـاه تـبـلیـغ مـى کـنـد مـردى اسـت یـاغـى ، قـدرت طـلب و عـامل پراکندگى و اختلاف مسلمانان ! ولى وقتى از نزدیک او را دیدند، متوجه شدند او مرد خدا و معنویت است و اگر مساءله خلافت براى او مطرح است ازجنبه معنویت مطلب است نه از جنبه ریاست طـلبـى و دنـیـاخـواهـى . از ایـن رو، قـلبـاً تحت تاءثیر افکار و رفتار خداجویانه و زاهدانه آن بـزرگوار قرار گرفته ، مجذوب و شیفته کمالات معنوى و اخلاق نیکوى فرزند پیامبر شدند، بگونه اى که دستور خلیفه رادر مورد قتل او و حتى سختگیرى نسبت به وى نادیده گرفتند.

خـلیفه عباسى متوجه شد که حتى متصدیان و کارگزاران حکومتى نیز حاضر به کشتن امام کاظم (ع ) نیستند. بـا تـوجـه بـه ایـن جـهـات بـود کـه هـارون ناچار شد آن گرامى را به دست یکى از دژخیمان و سـرسـپـردگـان خـود، یعنى (سندى بن شاهک ) بسپارد و از او بخواهد هر چه زودتر امام (ع ) را به شهادت برساند..

آخرین تلاش مذبوحانه
در آخـریـن روزهـایى که امام کاظم (ع ) در زندان بود و حدود یک هفته بیشتر به شهادتش باقى نـمـانـده بـود، هـارون (یـحـیـى بـن خالد برمکى ) را خواست و از او درباره موسى بن جعفر نظر خواهى کرد. یحیى ، پیشنهاد مدارا و گذشت داد.

هـارون گفت :به نمایندگى از طرف من نزد او برو و زنجیر از پایش باز کن و سلام مرا به او بـرسـان و بـه او بـگـو: (پـسـر عـمویت مى گوید: (هر چند شما گناه و تقصیرى ندارید ولى مـتاءسفانه ) من سوگند خورده ام تا اعتراف به گناه نکنید و از من تقاضاى عفو ننمایید، شما را آزاد نـکـنـم . اعـتـراف بـه گناه و درخواست عفو از فضل شما نمى کاهد؛ یحیى نیز، وزیر و مورد اعـتـمـاد من است (و موضوع را فاش نمى کند). همین مقدار از معذرت خواهى که قسم من شکسته نشود کافى است و شما آزاد خواهید شد.)

امـام (ع ) بـدون آنـکـه طـولانـى شـدن مـدت زنـدان و گـرفـتـاریـهـا و زجـرهاى فراوانى که در طـول ایـن مـدت در زنـدانهاى مختلف متحمل شده بود، کوچکترین تاءثیرى در اراده آهنین آن گرامى مبنى بر ظلم ستیزى و دست ردّ به سینه ظالم زدن ، داشته باشد، پاسخى که به یحیى داد این بود:
(مـن در آسـتـانه مرگ هستم و از عمرم بیش از یک هفته باقى نمانده است . به هارون بگو: موسى بـن جـعفر مى گوید: پیک من روز جمعه نزد تو مى آید و آنچه را دیده است باز مى گوید و به زودى ؛ آنگاه که درپیشگاه خدا رو در رویت قرار مى گیرم خواهى دانست ظالم وتجاوزگر کیست .)
ایـن واکـنش تند امام (ع ) در برابر هارون ،راه هرگونه مذاکره وسازشى را از سوى آن حضرت منتفى وخلیفه را در قتل آن بزرگوار مصمم تر ساخت .

شهادت امام کاظم (ع )
امـام کـاظم (ع ) درآخرین مرحله از انتقال خود از زندانى به زندانى دیگر، طبق دستور هارون به زندان (سندى بن شاهک ) منتقل شد. سندى امام (ع ) را در خانه اى در بغداد زندانى کرد وغلام خود (بـشـّار) را کـه از سـرسـخـت تـریـن دشـمـنـان اهـل بـیت (ع ) بود بر آن بزرگوار گمارد و از اِعمال هرگونه فشار و آزارى نسبت به او دریغ نورزید. و سرانجام با چند عدد خرماى زهرآلود، فـرزنـد پـیـامـبـر(ص ) را مـسـمـوم سـاخـت و آن حـضـرت پـس از چـنـد سـال گـرفـتـارى در زنـدانـهـاى مـخـتـلف .(۲۵۵) و تـحـمـل رنج و آزار فراوان ، در ۲۵ رجب ، سال ۱۸۳ هجرى قمرى در زندان سندى بن شاهک به شـهـادت رسـیـد و پـیـکـر مـطـهـرش در مـقـابـر قـریـش ، در نـزدیکى بغداد به خاک سپرده شد.

تلاش براى محو آثار جرم
جنایتکاران عباسى با به شهادت رساندن موسى بن جعفر(ع ) بیش از هر کس دیگرى مى دانستند کـه چـه جـنـایـت بـزرگـى مـرتکب شده اند و نیز مى دانستند که چنین جرم بزرگى هرگز مخفى نـخـواهـد مـانـد و بـطـور قـهـرى پـیـامـدهـاى سـوئى بـراى دسـتـگـاه آنـان بـه دنـبـال خـواهـد داشـت . از ایـن رو، بـراى مـحـو آثـار جـرم و فریفتن افکار عمومى و جلوگیرى از شورشهاى بعدى دست به اقداماتى زدند:

۱ ـ سـنـدى بـن شـاهـک پـس از مـسـموم کردن امام (ع ) و ظرف دو سه روزى که از عمر آن حضرت بـاقـى مـانـده بـود، هـشـتـاد نفر از رجال و شخصیتها را جمع کرد و به زندان برد تا از نزدیک وضـع زنـدان و حـال امام (ع ) را ببینند و گواهى دهند که پیشواى شیعیان در رفاه و آسایش به سر مى برد و هیچ گونه آثار جراحت و زخمى در او وجود ندارد. اماهوشیارى امام (ع ) نقشه او را نـقش بر آب ساخت ؛ او خطاب به حاضران فرمود: مرا به وسیله نه عدد خرما مسموم ساخته اند؛ بدنم فردا سبز مى شود و پس ‍ فردا از دنیا خواهم رفت .

۲ ـ پـس از شـهـادت امـام (ع ) جـنـازه آن بـزرگـوار را مـدت سـه روز. روى پـل بـغـداد در مـعـرض تماشاى عموم گذاشتند تا به شیعیان بفهمانند که آن حضرت به مرگ طبیعى از دنیا رفته است .

۳ ـ فـرومـایـگـان عـباسى مى دانستند که اگر جنازه امام (ع ) را به دست شیعیان بسپارند وآنان عـهـده دار مـراسـم تـشـیـیـع و تـدفـیـن آن حـضـرت گـردنـد، چـه بـسـا مـراسـم ، تبدیل به تظاهرات و تبلیغات بر ضد دستگاه خلافت خواهد شد.

از سوى دیگر، هارون که تا این مرحله ، خود را از خون آن حضرت تبرئه کرده بود و مدعى بود او بـا مـرگ طـبـیـعـى درگذشته است ، مصلحت نمى دید که جنازه آن گرامى مخفیانه و به دور از چـشـم مـردم دفن شود. از این رو، برنامه را بگونه اى ترتیب داد که خود دولتمردان و سپاهیان عـهـده دار امـر تشییع شوند و مردم هم کنار آنان شرکت کنند. براى این منظور، سلیمان بن جعفر، مرد جاافتاده و بزرگ خاندان ، یعنى عموى خود را پیشقدم کرد.

سـلیمان ، به ظاهر از جریان دستگیرى و درگذشت امام (ع ) ابراز تاءسف کرد و به فرزندان خـود دسـتـور داد تا جنازه را از نیروهاى پلیس تحویل بگیرند؛ سپس براى مراسم تشییع جنازه اعـلام عـمومى کرد.. بدین ترتیب تحت این پوشش ‍ فریبنده نگذاشتند جنازه به دست مردم بیفتد.
۴ ـ بـعـضـى از مـورخـان نـوشـته اند: همان روز شهادت امام کاظم (ع ) خداوند انتقام خون او را از قاتلش (سندى بن شاهک ) گرفت .بدین ترتیب که هنگام عبور از دجله اسب او رم کرد و صاحبش را به کام امواج آب سپرد و غرق شد.

مـورخـان هـر چند علت رم کردن اسب (سندى ) رایادآور نشده اند؛ ولى چنین به نظر مى رسد که ـ گرچه او به سزاى عمل خود رسید ولى ـ مرگ او حساب شده و با انگیزه محو آثار جرم صورت گرفته است تا امکان دسترسى به مباشر و مجرى این جنایت بزرگ براى همیشه از میان برود و با هلاکت او بسیارى از رازهاى سیاسى پشت پرده ، همچنان در خفا بماند.

دو روایت از امام کاظم (ع)

ارزیابى عملکرد روزانه
(لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ فى کُلِّ یَوْمً فَاِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزادَ اللّهَ وَ اِنْ عَمِلَ
سَیِّئاً اسْتَغْفَرَاللّهَ مِنْهُ وَ تابَ اِلَیْهِ).(کافى ، ج ۲ ، ص ۴۵۳)

از مـا نـیـسـت (بـا مـا رابطه و پیوندى ندارد) کسى که در هر روز خود را محاسبه نکند؛ تا اگر عـمـل نـیـکـى انـجـام داده اسـت از خـداونـد طـلب افـزونـى بـکـنـد و چـنـانـچـه مـرتـکـب عـمـل نـاروایـى شـده (روى بـه درگـاه خـدا آورده ) از کـرده خـود اسـتـغـفـار کـنـد و به سوى خدا بازگردد.

توضیح: از نـظـر عـلمـاى اخـلاق (مـحـاسـبـه نـفـس ) و ارزیـابـى عـمـلکـرد خـویـش یـکـى از عـوامـل مـهـمّ مـوفـقـیـت انـسان درمیدان عمل است. انسان درمرحله نخست مى باید نفس خود را وادار بر عـمـل و انـجـام وظـیـفـه نـمـایـد، در مـرحـله بـعـد کـارهـاى خـویـش را کـنـتـرل کـنـد و نـفـس ‍ را بـه خـود وانـگـذارد تـا هـر چـه خـواست انجام دهد. مرحله سوم ، محاسبه وارزیـابـى عـملکرد است که بعد از فراغ از عمل صورت مى گیرد. نیتجه ارزیابى یکى از دو چیز خواهد بود:
۱ ـ انـجام وظیفه به نحومطلوب که اقتضامى کند انسان خدارا بر این موفّقیت شکر بگزارد و از درگاه ربوبى اش بخواهد او را در انجام اعمال نیک بیشتر یارى کند.
۲ ـ کـوتـاهـى و سـهل انگارى در انجام وظیفه و یا ترک آن که در هر دو صورت مى باید جبران شـود. و از آنـجا که منشاء این ترک و ظیفه فراموشى یاد خدا و پشت کردن به حق تعالى است ، امـام (ع ) راه جـبـران را بازگشت بسوى پروردگار و طلب آمرزش از او دانسته است . توجه به پـروردگـار بـه مـعـناى توجه به وظیفه بندگى و طلب آمرزش از محضر حق تعالى به معناى ابراز نفرت از لغزش انجام گرفته است . پیدایش این حالت (توبه ) در کسى او را موفق به انجام وظیفه بندگى در مراحل بعد خواهد کرد.

در انتظار قائم (عج)
یونس بن عبدالرحمان مى گوید: بر موسى بن جعفر(ع ) وارد شدم و به آن حضرت عرض کردم : اى فرزند رسول خدا(ص ) آیا شما قیام کننده به حق هستید؟ فرمود:
(اَنـَا الْقـائِمُ بـِالْحـَقِّ وَ لکِنَّ الْقائِمَ الَّذى یُطَهِّرُ الاَْرْضَ مِنْ اَعْداءِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یَمْلَاءُها عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً، هُوَ الْخامِسُ مِنْ وُلْدى ، لَهْ غَیْبَهٌ یَطُولُ اَمَدُها خَوْفًا عَلى نَفْسِهِ، یَرْتَدُّ فیها اَقْوامٌ وَ یَثْبُتُ فیها آخَرُونَ.
ثُمَّ قالَ: طُوبى لِشیعَتِنَا، الْمُتَمَسِّکینَ بِحَبْلِنا فى غَیْبَهِ قائِمِنا، اَلثّابِتینَ عَلى مُوالاتِنا وَ الْبـَراءَهِ مـِنْ اَعْدائِنا، اُولئِکَ مِنّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ قَدْ رَضُوابِنا اَئِمَّهً وَ رَضینابِهِمْ شیعَهً، فَطُوبى لَهُمْ، ثُمَّ طُوبى لَهُمْ، وَ هُمْ وَاللّهِ مَعَنا فى دَرَجاتِنا یَوْمَ الْقِیامَهِ.).(کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۶۱)

مـن قـیـام کـنـنـده بـه حق هستم ، لکن آن (قائم ) که زمین را از دشمنان خدا پاک مى سازد و آن را از عدالت پر مى کند همانسان که از جور و ستم پر شده است ، پنجمین نفر از فرزندان من است .
براى وى ـ به خاطر بیمى که بر جان خویش دارد ـ غیبتى طولانى خواهد بود، چندانکه گروهى مرتدّ شده از دین برمى گردند و (تنها) عدّه اى ثابت قدم مى مانند.
سپس فرمود: خوشا به حال شیعیان ما؛ آنان که در غیبت (قائم ) ما به ریسمان (ولایت ) ما چنگ مى زنـنـد، از دشـمـنان ما بیزارى جسته بر ولایت ما استوار مى مانند. آنان از ما و ما از ایشان هستیم . آنـان از مـا بـه عـنـوان امامان خویش ، خشنودند و ما از ایشان به عنوان شیعیانمان خشنودیم . پس خـوشابه حال ایشان ، خوشا به حال ایشان . سوگند به خدا آنان در مقامات و درجات ما در روز قیامت همراه با ما هستند.

توضیح: نکات مهمّى که از این حدیث شریف استفاده مى شود عبارت است از:
۱ ـ مـسـاءله انـتـظـار ظـهـور (قـائم ) از فـرزنـدان رسـول خـدا(ص ) از مـدتـهـا قـبـل از ولادت پـیشواى دوازدهم در میان مسلمانان مطرح بوده است ، لیکن بعضى مصداق آن را به طور دقیق نمى دانستند که امامان (ع ) مصداق آن را تعیین مى کردند.
۲ ـ مـدت غیبت حضرت حجت (عج ) آنقدر بطول خواهد انجامید که گروهى از معتقدان به آن گرامى از دین برمى گردند.
۳ ـ فـلسـفـه غـیـبـت ، تـرس آن حـضـرت بر جان خویش است ؛ بنابراین ، مردم نقش اصلى را در فراهم کردن زمینه ظهور یا تداوم غیبت آن بزرگوار بر عهده دارند.
۴ ـ اسـتـوار قـدمـان در مـحـبـّت و ولایـت اهـل بـیـت (ع ) در دوران غـیـبـت کـبـرى از اجـرى جزیل و پاداشى بزرگ برخوردار هستند.

سخنان برگزیده :

* امام رضاعلیه السلام: زیارَهُ قَبرِ أبی مِثلُ زِیارَهِ قَبِر الحُسَینِ؛

زیارت قبر پدرم، موسى بن جعفرعلیه السلام، مانند زیارت قبر حسین‏علیه السلام است.

* روایت شده است: أنّهُ (الکاظِم َ‏علیه السلام) کانَ یَبِکی مِن خَشیَهِ اللَّهِ حَتّى‏ تَخضَلَّ لِحیَتُهُ بِالدُّمُوعِ؛

امام کاظم همواره از بیم خدا می ‏گریست، چندان که محاسنش از اشک تر می‏شد.

* امام کاظم ‏علیه السلام: ثَلاثٌ مُوبِقاتٌ: نَکثُ الصَّفَقَهِ و تَرکُ السُّنَّهِ و فِراقُ الجَماعَهِ؛

سه چیز تباهى مى‏آورد: پیمان شکنى، رها کردن سنّت و جدا شدن از جماعت.

* امام کاظم ‏علیه السلام: عَونُکَ لِلضَّعیفِ أفضَلُ الصَّدَقَهِ؛

کمک کردن تو به ناتوان، بهترین صدقه است.

* امام کاظم‏ علیه السلام: لَو کانَ فِیکُم عِدَّهُ أهلِ بَدرٍ لَقامَ قائمُنا؛

اگر به تعداد اهل بدر (مؤمن کامل) در میان شما بود، قائم ما قیام می‏کرد.

* امام کاظم‏ علیه السلام: لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِب نَفسَهُ فی کُلِّ یَومٍ؛

کسى که هر روز خود را ارزیابى نکند، از ما نیست.

* امام کاظم ‏علیه السلام: ما مِن شَى‏ءٍ تَراهُ عَیناکَ إلّا و فیهِ مَوعِظَهٌ؛

در هر چیزى که چشمانت مى‏بیند، موعظه‏اى است.

* امام کاظم ‏علیه السلام: مَن کَفَّ غَضَبَهُ عَنِ النّاسِ کَف َّ اللَّهُ عَنهُ عَذابَ یَومِ القِیامَه؛

هر کس خشم خود را از مردم باز دارد، خداوند عذاب خود را در روز قیامت از او باز می‏دارد.

* امام کاظم ‏علیه السلام: إذا کانَ ثَلاثَهٌ فی بَیتٍ فَلا یَتَناجى‏ إثنانِ دونَ صاحِبِهِما فَإنَّ ذلِکَ مِمّایَغُمُّهُ؛

هر گاه سه نفر در خانه ‏اى بودند، دو نفرشان با هم نجوا نکنند؛ زیرا نجوا کردن، نفر سوم را ناراحت می‏کند.

* امام کاظم‏ علیه السلام: إیّاکَ أن تَمنَعَ فی طاعَهِ اللَّهِ فَتُنفِقُ مِثلَیهِ فی مَعصِیَهِ اللَّهِ؛

مبادا از خرج کردن در راه طاعت خدا خوددارى کنى، و آن‏گاه دو برابرش را در معصیت خدا خرج کنى.

* امام کاظم ‏علیه السلام: لاتُذهِبِ الحِشمَهَ بَینَکَ و بَینَ أخیکَ وَأبْقِ مِنها فَإنَّ ذَهابَها ذَهابُ الحَیاءِ؛

مبادا حریم میان خود و برادرت را (یکسره) از میان ببرى؛ چیزى از آن باقى بگذار؛ زیرا از میان رفتن آن، از میان رفتن شرم و حیا است.

* امام کاظم ‏علیه السلام: أبلِغ خَیراً و قُل خَیراً ولا تَکُن أمُّعَهً؛

خیر برسان و سخن نیک بگو و سست رأى و فرمان‏برِ هر کس مباش.

* امام کاظم ‏علیه السلام: المُصیبَهُ لِلصّابِرِ واحِدَهٌ و لِلجازِعِ اثنَتانِ؛

مصیبت براى شکیبا یکى است و براى ناشکیبا دوتا.

* امام کاظم‏ علیه السلام: الصَّبرُ عَلَى العافِیَهِ أعظَمُ مِنَ الصَّبرِ عَلَى البَلاءِ؛

شکیبایى در عافیت بزرگ‏تر است از شکیبایى در بلا.

شهادت امام موسی کاظم علیه السلام

مطالب مرتبط

زندگانی امام موسی کاظم سلام الله

مهم ترین و معروف ترین لقب امام موسی کاظم علیه السلام ، «کاظم» است. کظم به معنی بیرون آمدن نَفَس است. کَظوم کسی است که نَفَس خود را حبس می ...

ادامه مطلب

زندگانی امام موسی کاظم سلام الله

نویسنده : رفیعی : A d m i n